راه گشایان کمتر شناخته شده مرزهای دانش

به گزارش آفتاب سلامت تاریخ تمدن سهم قابل توجهی از اعتلای دانش و معرفت خود را مدیون زنان و دختران دانشمندی است که گاه راه های تازه ای ساختند که پیش از راه گشایی آنها بن بست ابدی به نظر می رسید. سازمان ملل در راستای تجلیل از زنان و دختران دانشمند و یادآوری اهتمام در خور تحسین آنان ۱۱ فوریه را “روز جهانی زنان و دختران دانشمند” نامگذاری  کرده است.

۱- الیزابت هلن بلک‌برن Elizabeth Helen Blackburn ‏زیست‌شناس استرالیایی‌تبار آمریکایی، پژوهشگر، استاد دانشگاه و برندهٔ نوبل پزشکی سال ۲۰۰۹ است.

الیزابت بلک‌برن در سال ۱۹۴۸ در تاسمانی به دنیا آمد. علاقه اش به حیوانات او را به سمت رشته زیست‌شناسی سوق داد. پس از این که کارشناسی و کارشناسی ارشدش را از دانشگاه ملبورن دریافت کرد برای تحصیل در دکترا به دانشگاه کمبریج رفت و در پروژه تحقیقاتی خود بر روی توالی‌های DNA باکتریوفاژها مطالعه کرد. او برای ادامه تحقیقات خود یک دوره فوق‌دکتری را در دانشگاه ییل گذراند و سپس به عضویت هیئت علمی دانشگاه کالیفرنیا در برکلی درآمد. او از ۱۹۹۰ میلادی، تا امروز نیز استاد پزشکی و فیزیولوژی در دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو است.

مطالعات او بر روی ساختار کروموزوم ادامه یافت و او به ساختاری در انتهای کروموزوم به نام تلومر دست یافت. الیزابت متوجه شد که در تلومرها توالی‌های DNA کم‌اهمیت و تکرار شونده ای وجود دارند که هر بار در تقسیم سلولی بخشی از آنها برای حمایت از توالی‌های اصلی و کد کنندهٔ DNA می‌شکند. هر چه سن ما بیشتر می‌شود این توالی‌های تلومر کمتر می‌شوند و به این ترتیب احتمال تخریب DNA ما بالاتر می‌رود. از دست رفتن این اطلاعات در DNA باعث می‌شود که سلولهای ما دیگر به خوبی سابق کار نکنند یا بمیرند، که نتیجه این اتفاقات به بیماریهایی نظیر سرطان، از بین رفتن فعالیت اندامها و الزایمر منتهی می‌شود. الیزابت بلک برن آنزیم تلومراز را کشف کرد که به حفظ طول کروموزوم در تلومر کمک می‌کند و به این ترتیب برنده جایزه نوبل پزشکی در سال ۲۰۰۹ گردید. نتیجه پژوهشهای این بانوی دانشمند معلوم ساخت حفاظت از طول تلومرها تأثیر مستقیمی بر طول عمر موجودات دارد. پس از کشف او، مردان دانشمند زیادی، پیگیر تحقیقات ارزشمند و  بی سابقه او شدند.

۲-گرتی کوری Gerty Cori  زاده ۱۵ اوت ۱۸۹۶ درگذشته ۲۶ اکتبر ۱۹۵۷ یک زیست‌شیمی‌دان اهل ایالات متحده آمریکا بود. او سومین زن در جهان و اولین زن آمریکایی بود که در یک رشته علمی جایزه نوبل گرفت. او اولین زنی بود که جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی گرفت. کشف او چرخهٔ کاتالیزوری گلیکوژن بود که بر اساس آن تحولات مثبتی در پژوهشهای مرتبط رقم خورد.

۳-دوروتی مری هاجکین Dorothy Mary Hodgkin (زاده ۱۲ مه ۱۹۱۰– متوفی در ۲۹ ژوئیه ۱۹۹۴) دانشمند شیمی‌دان انگلیسی بود که به دلیل کارهایش بر پدیده پراش پرتو ایکس به شهرت رسید.

او روش عکس‌برداری پراش پرتو ایکس را ارتقا داد؛ روشی که برای تعیین ساختار سه‌بعدی مولکول‌های زیستی به کار می‌رود. از کارهای شاخص او می‌توان به تصدیق ساختار مولکولی پنی‌سیلین، که پیشتر توسط ارنست بوریس چین پیشنهاد شده بود، و نیز تعیین ساختار مولکولی ویتامین ب۱۲ اشاره کرد؛ کاری که برای انجامش جایزه نوبل شیمی سال ۱۹۶۴ میلادی را از آن خود کرد.

پنج سال پس از بردن جایزه نوبل و پس از ۳۵ سال کار، هاجکین در سال ۱۹۶۹ توانست ساختار سه‌بعدی مولکول انسولین را کشف کند. روش پراش پرتو ایکس بسیار پرکاربرد شد و در آینده ابزار اصلی تشخیص ساختار بسیاری از مولکول‌های زیستی از جمله دی‌ان‌ای، که دانستن ساختار مولکول نقش بسیار مهمی در پی‌بردن به کارکرد آن دارد، گشت. از هاجکین به عنوان یکی از پیشروان پژوهش بر زیست‌مولکولها به وسیله عکس‌برداری پراش پرتو ایکس نام برده می‌شود.

۴-روزالین سوسمن یالو Rosalyn Sussman Yalow (زاده ۱۹ ژوئیه ۱۹۲۱ – درگذشته ۳۰ مه ۲۰۱۱) فیزیک‌دان پزشکی آمریکایی بود. او جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی سال ۱۹۷۷ را به خاطر پیشبرد پرتوشناسی هورمون‌های پپتیدی (Peptide hormone)  از آن خود ساخت.

۵-اگنس گونجا بویاجیو Anjezë Gonxhe Bojaxhiu، معروف به مادر ترزا Mother Teresa (زاده ۲۶ اوت ۱۹۱۰ در اسکوپیه امپراتوری عثمانی – درگذشته ۵ سپتامبر ۱۹۹۷) راهبهٔ کاتولیک آلبانیایی و تأسیس‌کنندهٔ انجمن های پرستاری بسیاری بود. وی در سال ۱۹۲۸ به هندوستان رفت و به گروه نیکوکاران “tas” پیوست. در سال ۱۹۴۸ صومعه را ترک گفت تا پرستاری را به شکل حرفه ای بیاموزد.

مادر ترزا به خاطر خدمات انسان‌دوستانه‌اش در سال ۱۹۷۹، جایزه صلح نوبل را به خود اختصاص داد. پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک‌های جهان مادر ترزا را رسماً در روز چهارم سپتامبر ۲۰۱۶ قدیس اعلام کرد.

۶-باربارا مک‌کلینتاک Barbara McClintock (زادهٔ ۱۶ ژوئن ۱۹۰۲ در هارتفورد، کنتیکت – درگذشتهٔ ۲ سپتامبر ۱۹۹۲) دانشمند برجستهٔ آمریکایی و متخصص سیتوژنتیک و برندهٔ جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی سال ۱۹۸۳ است.

در طی دهه ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰، مک‌کلینتاک سازه جابجاشدنی ژنتیکی را کشف کرده و از آن برای نشان دادن این مطلب که ژنها مسئول حضور یا عدم حضور ویژگی‌های فیزیکی هستند استفاده کرد. او اولین زنی است که به تنهایی جایزه علمی نوبل را برده است.

۷-گرترود بی. الیون Gertrude Belle Elion امریکایی ( زاده ۲۳ ژانویه ۱۹۱۸ – درگذشته ۲۱ فوریه ۱۹۹۹) زیست شناسی تحسین شده و متخصص داروشناسی بود که جایزه نوبل سال ۱۹۸۸ در فیزیولوژی و پزشکی را دریافت داشت. او بسیاری از داروهای جدید را با استفاده از روش های تحقیقاتی نوین توسعه داد که بعدها به روش توسعه AZT مشهور شد. روشی که در آینده برای تهیه داروهای مداوای ایدز از آن بهره گرفتند. او نخستین داروهای تحریک کننده سیستم ایمنی و آزاتیوپرین را که برای پیوند عضو مورد استفاده داشت، توسعه داد . الیون همچنین اولین داروهای ضد ویروسی ، اسیکلوویر (ACV) را برای درمان عفونت تبخال توسعه داد.

۸-کریستیانه نوسلاین-فولهارت Christiane Nüsslein-Volhard زادهٔ ۲۰ اکتبر ۱۹۴۲ زیست‌شناسی تحسین شده و اهل آلمان است.

او برای کشف کنترل ژنتیکی مراحل نخستین رویان‌زایی برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی شده است.

رویان‌زایی فرآیندی است که در آن رویان پدید می‌آید و رشد می‌کند تا اینکه سرانجام جنین از آن پدید می‌آید. رویان‌زایی همیشه با بارورسازی تخمک توسط اسپرم و پدید آمدن یاختهٔ تخم، آغاز می‌گردد. تخمک بارورشده که پس از بارورسازی از آن به نام یاختهٔ تخم یاد می‌شود، بی‌درنگ چندین تقسیم رشتمان را، بی آنکه بزرگتر شود، انجام می‌دهد که به این پدیده، شکافت رویان می‌گویند و پس از آن دگرگونی یاخته ای در آن انجام می‌شود و در پایان به رشد و پدید آمدن یک رویان می‌انجامد.

۹-لیندا براون باک Linda Brown Buck (زاده ۲۹ ژانویه ۱۹۴۷) زیست‌شناس اهل ایالات متحده آمریکا است که به‌خاطر ارزیابی های تخصصی روی دستگاه بویایی شناخته‌شده است. وی در سال ۲۰۰۴ برای کشف گیرنده‌های بویایی و معرفی کاربردی سازمان‌دهی دستگاه بویایی، برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی شد.

۱۰-فرانسواز باره سینوسی Françoise Barré-Sinoussi ؛ زاده ۳۰ ژوئیهٔ ۱۹۴۷) یک ویروس‌شناس اهل فرانسه است که به پاس کشف ویروس اچ‌آی‌وی در سال ۲۰۰۸ جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی را از آن خود ساخت.

او محققان زیادی را آموزش داده و در بیش از ۲۵۰ کنفرانس بین‌المللی شرکت کرده و همچنین در بیش از ۲۴۰ مقاله علمی مشارکت داشته‌است.

۱۱-کارولین ویدنی گریدر Carolyn Widney Greider زیست‌شناس آمریکایی، پژوهشگر، استاد دانشگاه و برندهٔ نوبل پزشکی سال ۲۰۰۹ است.

کارول گریدر اکنون استاد گروه زیست‌شناسی مولکولی و ژنتیکی دانشکده پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز است.

یکصدمین جایزهٔ نوبل پزشکی، به کارول گریدر، به خاطر پژوهش‌هایش در زمینهٔ کشف مکانیزم حفاظت تلومر از کروموزوم‌های خطی، اهدا گردید.

۱۲-یویو تو Youyou Tu ؛ زادهٔ ۱۹۳۰) شیمی‌دان، و داروشناس اهل کشور چین است.

وی برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی در سال ۲۰۱۵ شده‌است. این بانوی چینی به عنوان استاد ارشد در دانشگاه چین در بخش داروهای سنتی چینی مشغول به تدریس و پژوهش است. او موفق شد روش درمانی جدیدی برای مقابله با مالاریا ارائه دهد و به همین خاطر شایسته دریافت جایزه نوبل گردید.

۱۳-فرانسیس همیلتون آرنولد  Frances Hamilton Arnold متولد ۲۵ ژوئیه ۱۹۵۶، دانشمند، مهندس سرشناس آمریکایی و برنده جایزه نوبل است. وی از جمله پیشتازان روش‌های تکامل تدریجی هدایت شده در زمینه پروتئین‌ها برای آفرینش سیستم‌های بیولوژیکی مفید شامل آنزیم‌ها، مسیرهای سوخت و سازی، مدارهای تنظیم شده ژنتیکی و ارگانیزم‌ها به‌شمار می‌رود. فرانسیس همیلتون در حال حاضر استاد تمام مؤسسه فناوری کالیفرنیا است و در این دانشگاه مسند پروفسوری «دیک و باربارا دیکسون» در رشته‌های مهندسی شیمی، مهندسی زیستی و بیوشیمی را بر عهده دارد. مطالعات وی شامل بررسی‌های پژوهشی و کاربردی در پزشکی، مواد و صنایع شیمیایی و بحث‌های مرتبط با انرژی می‌شود. داوران آکادمی اسکار این بانوی دانشمند را بخاطر تشریح کاربردی تکامل مستقیم آنزیم ها شایسته دریافت جایزه نوبل سال ۲۰۱۸ تشخیص دادند.

۱۴-ماری کوری، برنده دو جایزه نوبل در دو رشته علمی

ماری کوری، شیمیدان و فیزیکدان لهستانی، تا ۴۴ سالگی توانسته بود تئوری رادیواکتیویته را بپردازد، دو عنصر پلوتونیوم و رادیوم را کشف کند و دو جایزه نوبل را در رشته‌های فیزیک و شیمی به‌دست آورد. تا امروز هم او تنها زنی است که در دو رشته علمی مختلف، دو جایزه نوبل را از آن خود کرده است.

۱۵-ریتا لوی مونتان‌ چینی، عصب‌شناس ایتالیایی

ریتا لوی مونتالچینی عصب‌شناس ایتالیایی است که به خاطر کشف فاکتور رشد عصب (پروتئینی دخیل در رشد و متابولیسم سلول‌ها) به همراه چند دانشمند دیگر موفق به دریافت جایزه نوبل سال ۱۹۸۶ شد. به پاس این کشف راه شناخت بیماری‌هایی چون دمانس و سرطان هموارتر شد. او ۱۰۳ سال عمر کرد.

۱۶-مریم میرزاخانی ریاضی‌دان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد بود. میرزاخانی بعنوان اولین زن و اولین ایرانی در سال ۲۰۱۴ به خاطر کار بر “دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آن‌ها” برندهٔ مدال فیلدز شد، که بالاترین جایزه در ریاضیات است. روز تولد او ۲۲ اردیبهشت (۱۲مه) از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شده است.