پتانسیل مغفول مانده‌ی داروهای گیاهی ایران: بررسی چالش‌ها و ارائه راهکارها
رشد و توسعه‌ی صنعت داروهای گیاهی در ایران، با وجود پتانسیل عظیم این حوزه و تنوع بی‌نظیر گیاهی، با چالش‌های جدی روبروست.
از یک سو، باورهای غلط عمومی و کمبود آگاهی در مورد اثربخشی و کیفیتهای متفاوت داروهای گیاهی، و از سوی دیگر، فقدان حمایت‌های لازم از سوی نهادهای دولتی و موانع ساختاری در شبکه توزیع و بازاریابی، این صنعت را با مشکلات اساسی مواجه کرده است. این چالش‌ها که از کمبود آموزش‌های علمی و دانشگاهی گرفته تا وجود محصولات بی‌کیفیت و تقلبی را در بر می‌گیرد، به طور جدی مانع از رسیدن این صنعت به پتانسیل واقعی خود شده است. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این موانع و راه‌حل‌های پیشنهادی برای رفع آن‌ها پرداخته، و نقش انجمن داروهای گیاهی در غلبه بر این چالش‌ها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
آفتاب سلامت برای بررسی این موضوع به سراغ آقای مهندس «وحید گرجی»، بنیان‌گذار و رئیس هیئت مدیره شرکت دارویی زردبند، رفته است تا با بهره‌گیری از تجربیات و دیدگاه‌های ارزشمند این پیشگام در زمینه‌ی گیاهان دارویی، به بررسی دقیق‌تر این چالش‌ها و یافتن راه‌حل‌های پیشنهادی برای غلبه بر آن‌ها بپردازد و نقش انجمن‌های مرتبط را در این مسیر مهم ارزیابی کند.
-
کمبود آمار
یکی از موانع اساسی در توسعه‌ی صنعت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی، فقدان اطلاعات آماری دقیق و به‌روز در مورد مصرف این محصولات است. در حالی که داده‌های آماری برای برنامه‌ریزی صحیح، تصمیم‌گیری استراتژیک و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند حیاتی هستند، اطلاعات دقیقی از میزان مصرف گیاهان دارویی در صنایع مختلف (غذایی، دارویی، بهداشتی و آرایشی) و همچنین میزان فروش آن‌ها در عطاریها و مراکز فروش گیاهان دارویی در سطح کشور در دسترس نیست.
این نبود آمار شفاف، موجب میشود که تعیین اولویت‌ها در زمینه‌های تحقیق و توسعه، تولید، صادرات و حتی نظارت بر بازار با چالش‌های جدی مواجه شود. عدم دسترسی به این اطلاعات، برنامه‌ریزی صحیح و تصمیم‌گیری‌های کلان در این صنعت را با مشکل مواجه می‌کند.
عدم قطعیت آماری در نهایت به اتخاذ تصمیمات غیر‌بهینه، تخصیص ناکارآمد منابع و عدم سرمایه‌گذاری کافی در بخش‌های کلیدی صنعت گیاهان دارویی منجر میشود. برای حل این مشکل، نیازمند ایجاد یک سیستم جامع جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات آماری هستیم. این سیستم باید بتواند به طور مداوم و دقیق میزان تولید، مصرف و فروش گیاهان دارویی را در بخش‌های مختلف رصد کرده و داده‌های به‌روز و قابل‌اعتماد را در اختیار سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران و فعالان این صنعت قرار دهد. تنها با داشتن چنین اطلاعات دقیقی می‌توان به برنامه‌ریزی صحیح، تعیین اولویت‌ها و شکوفایی هرچه بیشتر صنعت گیاهان دارویی در کشور امیدوار بود.
-
نوسانات وضعیت اقتصادی و عدم ثبات نرخ ارز
نوسانات اقتصادی و بی‌ثباتی نرخ ارز، چالشی اساسی برای صنعت گیاهان دارویی و فرآورده‌های طبیعی در ایران است. افزایش مستمر قیمت تمام‌شده‌ی تولیدات به‌دلیل تورم مزمن، در کنار ثابت ماندن نرخ ارز طی سال‌های گذشته، رقابت‌پذیری محصولات داخلی را به شدت کاهش داده است.
این امر، نه تنها مزیت رقابتی تولیدکنندگان داخلی در بازارهای داخلی را از بین می‌برد، بلکه صادرات محصولات را نیز با مشکل مواجه می‌کند.
در این شرایط، تمرکز بر راهبردهایی مانند پرهیز از خام‌فروشی و خلق ارزش افزوده از طریق تولید محصولات نهایی با ارزش افزوده‌ی بالا (داروهای انسانی و دامپزشکی، غذاهای فراسودمند و …) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
راهکار
برای غلبه بر این چالش، حمایت از شتاب‌دهنده‌ها و استارت‌آپ‌های فعال در زمینه‌ی محصولات طبیعی و همچنین تشویق تولید فراورده‌های طبیعی فراسودمند (Functional Foods) و غذا-داروها (Nutraceuticals) ضروری است.
این محصولات علاوه بر ایجاد ارزش افزوده، به ارتقای سلامت جامعه نیز کمک می‌کنند.
توسعه‌ی صادرات به کشورهای منطقه و توسعه‌ی دیپلماسی اقتصادی با کشورهای اسلامی می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای این صنعت ایجاد کند.
همچنین، توسعه‌ی محصولات قابل استفاده در صنعت طیور و جایگزینی داروهای طبیعی در صنعت دامپروری، با توجه به تقاضای رو به رشد برای محصولات سالم و فاقد آنتی‌بیوتیک (مثلاً مرغ‌های فاقد آنتی‌بیوتیک که حتی با افزایش ۲۰ درصدی قیمت، مورد استقبال قرار می‌گیرند)، می‌تواند سودآوری را افزایش دهد. (لازم به ذکر است که هزینه استفاده از داروهای طبیعی در قیمت تمام‌شده‌ی دام تأثیر چندانی، ندارد).
در نهایت، اعمال تعرفه‌های گمرکی مناسب برای واردات می‌تواند از بازار داخلی در برابر رقابت‌های نابرابر محافظت کند.
راهکار کلیدی حل این مشکل، برنامه‌ریزی جامع و هماهنگ دولت در کنترل تورم، ثبات بخشی به نرخ ارز و ایجاد تسهیلات برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصولات است.
-
فقدان استراتژی تحقیقات متکی بر مزیت‌ها
یکی دیگر از موانع جدی توسعه‌ی صنعت گیاهان دارویی در ایران، فقدان تحقیقات کاربردی هدفمند و متناسب با نیازهای بازار است. تحقیقات موجود، غالباً فاقد رویکرد کارشناسی شده و متکی بر مزیت‌های نسبی کشور (مانند تنوع اقلیمی) هستند که منجر به هدررفت منابع و امکانات محدود میشود.
راهکار
- یک هیئت امنای کارآمد متشکل از نمایندگان بخش‌های خصوصی، دانشگاهی و مراکز پژوهشی و تحقیقاتی تشکیل شود. وظیفه این هیئت، هدایت و نظارت بر طرح‌های تحقیقاتی با تمرکز بر نیازهای بازار مصرف است. این هیئت باید بتواند با اولویت‌بندی صحیح، تحقیقات کاربردی را در راستای افزایش بهره‌وری تولید و رقابت‌پذیری گیاهان پر مصرف و همچنین معرفی و توسعه‌ی گیاهان اندمیک ایران در بازارهای جهانی هدایت کند.
- تمرکز بر پژوهش‌های کاربردی با محوریت مزیت‌های نسبی کشور مانند تنوع اقلیمی، ابداع محصولات جدید با استفاده از گیاهان اندمیک ایران و اهلی‌سازی گیاهان بومی ضروری است.
- برای بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها، نیازمند اقدامات زیر هستیم:
معرفی و توسعه‌ی ارقام جدید و پربازده: تحقیقات گسترده برای شناسایی و معرفی ارقام جدید گیاهان دارویی با عملکرد بالاتر و مقاومت بیشتر در برابر آفات و بیماری‌ها ضروری است.
مکانیزاسیون فرآیند برداشت: با استفاده از تکنولوژی و مکانیزاسیون مناسب، هزینه‌های برداشت کاهش یافته و راندمان افزایش می‌یابد.
تنوع‌بخشی به فرمولاسیون محصولات: تولید محصولات متنوع با فرمولاسیون‌های مختلف (مانند کپسول، قرص، عصاره، پماد و …) می‌تواند بازار را گسترش دهد و جذب مشتریان بیشتری کند.
با اجرای این راهکارها می‌توان از هدررفت منابع جلوگیری کرد و زمینه‌های لازم برای توسعه‌ی پایدار صنعت گیاهان دارویی کشور را فراهم نمود.
-
ضعف مراکز فروش مناسب داروهای گیاهی / محدودیت در شبکه توزیع و فروش:
عدم تجویز توسط پزشکان:
پتانسیل عظیم داروهای گیاهی در ایران، با وجود رشد جهانی این بازار و تربیت پزشکان متخصص طب سنتی، هنوز نتوانسته به سهم قابل‌توجهی از بازار دارویی کشور دست یابد.
سهم داروهای گیاهی از کل بازار دارویی کشور بر اساس آمارهای فروش شرکت‌های پخش، حدود 5 درصد است و از پتانسیل بازار 85 میلیون نفری کشور به نحو مطلوب استفاده نمی‌شود. ضعف زیرساخت‌های توزیع و فروش، در کنار مراکز فروش ناکافی و غیرمتخصص، سبب میشود فرآورده‌های گیاهی نتوانند سهم قابل‌توجهی از بازار را به خود اختصاص دهند.
این در حالی است که داروهای گیاهی می‌توانند جایگزین مناسبی برای داروهای شیمیایی در درمان بسیاری از بیماری‌های شایع باشند و حتی بازار وسیع‌تری را در صنایع دام، طیور و آبزی‌پروری در اختیار داشته باشند. اما مانع اصلی رشد این بازار، عدم تجویز کافی داروهای گیاهی توسط پزشکان است.
علت اصلی این مشکل، فقدان آموزش‌های سیستماتیک و استاندارد در مورد اثربخشی و مکانیسم عمل داروهای گیاهی در برنامه‌های درسی دانشگاه‌های پزشکی است. پزشکان، اطلاعات ارائه شده توسط ویزیتورهای دارویی را بیشتر جنبه‌ی تبلیغاتی تلقی می‌کنند و به آموزش‌های دانشگاهی خود اعتماد بیشتری دارند. به عنوان مثال، اگر پزشک در دانشگاه با مکانیسم اثرگذاری آویشن بر درمان سرماخوردگی آشنا شود، با اطمینان بیشتری آن را تجویز خواهد کرد.
محدودیت در شبکه توزیع و فروش:
یکی از چالش‌های اساسی در مسیر رشد بازار داروهای گیاهی، محدودیت‌های شدید در شبکه‌ی توزیع و فروش این محصولات است.
در حالی که عطاریها به عنوان اصلی‌ترین مراکز فروش و دسترسی مردم به داروهای گیاهی شناخته می‌شوند، ممنوعیت فروش مستقیم داروهای گیاهی به این مراکز، عطاریها را مجبور به خریداری محصولات از طریق داروخانه‌ها کرده است.
این در حالی است که تقاضای مردم برای داروهای گیاهی عمدتا از طریق داروخانه‌ها صورت نمی‌گیرد و فروش داروخانه ها عمدتا نیاز به نسخه پزشک دارد. این محدودیت، نه تنها تقاضا را به شدت کاهش داده (تا 60 درصد در نمونه موردی ذکر شده)، بلکه چرخه‌ای معیوب ایجاد کرده و بی‌رغبتی پزشکان به تجویز داروهای گیاهی عملا فروش این محصولات را با مشکل مواجه کرده است.
برای غلبه بر این مشکل، برخی تولیدکنندگان مجبور به تغییر فرمولاسیون و حذف هرگونه اشاره به منشأ گیاهی محصولات خود شده‌اند تا بتوانند محصولات خود را با رویکرد داروهای شیمیایی به پزشکان عرضه کنند. این اقدام نشان از فقدان باور به کارایی داروهای گیاهی در سطح سیاست‌گذاری دارد و برخلاف رویکرد کشورهای پیشرفته‌ای مانند آلمان و فرانسه است که آموزش‌های لازم در مورد داروهای گیاهی را در برنامه‌ی درسی پزشکان خود گنجانده‌اند.
نقش انجمن در رفع چالش:
انجمن داروهای گیاهی باید با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی، برنامه‌های آموزشی جامع و علمی در مورد داروهای گیاهی را برای پزشکان در مقاطع مختلف تحصیلی و دوره‌های بازآموزی تدوین و اجرا کند.
این برنامه‌ها باید بر اساس شواهد علمی معتبر و با تأکید بر مکانیسم اثرگذاری و اثربخشی داروهای گیاهی طراحی شوند. همچنین، انجمن می‌تواند با انجام تحقیقات علمی و انتشار نتایج آن، به افزایش آگاهی پزشکان و اثبات کارایی داروهای گیاهی کمک کند. برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای آموزشی با حضور متخصصان برجسته و ارائه مقالات علمی در مجامع پزشکی نیز می‌تواند نقش مؤثری در تغییر نگرش پزشکان نسبت به داروهای گیاهی داشته باشد. به عبارت دیگر، انجمن باید پل ارتباطی قوی و موثری بین دانش دانشگاهی و نیازهای عملی پزشکان در زمینه تجویز داروهای گیاهی ایجاد نماید.
آموزش و توانمندسازی عطاران:
برنامه‌های آموزشی هدفمند برای ارتقای دانش و مهارت عطاران در زمینه‌ی شناسایی، نگهداری و فروش صحیح گیاهان دارویی ضروری است. این امر می‌تواند کیفیت خدمات ارائه شده به مردم را بهبود بخشد و اعتماد عمومی را افزایش دهد.
وجود محصولات بی‌کیفیت، تقلبی و حتی مضر در بازار داروهای گیاهی، یکی از چالش‌های جدی پیش روی این صنعت است. فعالیت بی‌ضابطه برخی عطاریها و فقدان نظارت کافی، به ویژه واگذاری نظارت به اتحادیه‌ی اصناف فاقد صلاحیت، شرایطی را به وجود آورده است که محصولات بی‌کیفیت به راحتی در دسترس عموم قرار می‌گیرند. این امر نه تنها سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازد، بلکه باعث بی‌اعتمادی پزشکان به داروهای گیاهی میشود.
پزشکان با توجه به کمبود زمان و آگاهی از خطر مصرف داروهای بی‌کیفیت، تمایل بیشتری به تجویز داروهای شیمیایی دارند. فروش داروهای گیاهی غیر استاندارد و تقلبی، به‌ویژه در مواردی مانند داروهای ترک اعتیاد، خطرات جدی برای سلامت جامعه دارد.
حل این مشکل نیازمند تغییر اساسی در سیاست‌گذاری‌ها، ارتقای استانداردهای تولید و نظارت دقیق بر کیفیت محصولات است. تبدیل عطاریها به مراکز توزیع داروهای گیاهی استاندارد با مسئول فنی و مجوزهای لازم از سازمان غذا و دارو، گامی مؤثر در این راستا خواهد بود.
اصلاح مقررات و ایجاد زیرساخت‌ها:
بازنگری در مقررات مربوط به فروش داروهای گیاهی و ایجاد چارچوب قانونی مشخص برای فعالیت عطاریها و راه‌اندازی داروخانه‌های تخصصی گیاهان دارویی، ضروری است. الگوی کشورهای موفق در این زمینه، مانند فرانسه، می‌تواند راهنمای مناسبی باشد. این شامل تدوین دستورالعمل‌های دقیق در خصوص مجوزها، استانداردها و آموزش پرسنل این مراکز فروش است.
توسعه‌ی شبکه‌ی توزیع:
سرمایه‌گذاری در ایجاد شبکه‌ی توزیع و فروش مدرن و کارآمد برای داروهای گیاهی، شامل راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای تخصصی، همکاری با مراکز پخش معتبر و استفاده از پلتفرم‌های فروش آنلاین، می‌تواند دسترسی به این محصولات را تسهیل کند. این امر مستلزم همکاری بین بخش‌های دولتی و خصوصی است.
ترویج فرهنگ مصرف:
یکی از موانع اصلی در مسیر توسعه‌ی بازار داروهای گیاهی، باورهای غلط عمومی در مورد کندی اثرگذاری آن‌هاست.
این تصور نادرست، ناشی از عدم آگاهی از فرآیندهای علمی و استاندارد تولید عصاره‌های گیاهی در مقابل استفاده از روش‌های سنتی و غیرعلمی است.
تولید عصاره‌های گیاهی با کیفیت و اثربخش، فرایندی پیچیده و دقیق است که رعایت پروتکل‌های خاص را می‌طلبد. به عنوان مثال، در بسیاری از موارد، دمای فرآیند تولید نباید از ۶۰ درجه سانتی‌گراد تجاوز کند و نیازمند تجهیزات صنعتی پیشرفته‌ای مانند دستگاه‌های خلا است.
عدم رعایت این پروتکل‌ها منجر به کاهش شدید کیفیت و اثربخشی محصول شده و باور غلط کند بودن اثر داروهای گیاهی را تقویت می‌کند. در مقابل، روش‌های سنتی مانند جوشاندن ساده، فاقد دقت و کنترل لازم برای حفظ ترکیبات مؤثر و تضمین کیفیت هستند. در واقع، با رعایت دقیق استانداردهای جهانی، داروهای گیاهی می‌توانند به همان سرعت و اثربخشی داروهای شیمیایی عمل کنند. این باور نادرست، مانعی جدی برای پذیرش گسترده داروهای گیاهی در جامعه است.
با افزایش آگاهی مردم در مورد فواید و کاربردهای داروهای گیاهی و تبلیغات موثر، تقاضا برای این محصولات افزایش یافته و انگیزه‌ی سرمایه‌گذاری در توسعه‌ی شبکه‌ی توزیع بیشتر خواهد شد.
-
سیاستها و مقررات دولت
یکی دیگر از چالش‌های کلیدی صنعت گیاهان دارویی، وجود مقررات دست‌وپاگیر و زمان‌بر است که مانع از رشد و توسعه‌ی این صنعت میشود.
این مقررات، که می‌توانند شامل پیچیدگی‌های اخذ مجوزها و پروانه‌ها و همچنین تغییرات مداوم در قوانین صادرات باشند، باعث اتلاف وقت و منابع شده و سرمایه‌گذاری در این بخش را با ریسک مواجه می‌کنند. به عنوان مثال، میانگین زمان اخذ پروانه‌ها حدود 2.5 سال است که این زمان طولانی، موجب کندی روند تولید و عرضه محصولات میشود. علاوه بر این، مقررات سختگیرانه می‌توانند نوآوری را محدود کرده و مانع از ورود محصولات جدید به بازار شوند. به عنوان نمونه می‌توان به دشواری در تولید و عرضه محصولاتی مانند قرص جوشان زعفران اشاره کرد.
برای رفع این مشکل، اقدامات زیر پیشنهاد میشود:
ساده‌سازی فرآیندهای اداری:
با استفاده از ظرفیت تشکل‌های بخش خصوصی و دانشگاه‌ها، مقررات مربوط به اخذ مجوزها و پروانه‌ها را ساده‌تر و شفاف‌تر نموده و فرآیندها را بهینه‌سازی کرد. نظارت مستمر بر حسن اجرای مقررات نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
حمایت از تولید مکمل‌ها و محصولات طبیعی:
با تدوین مقررات حمایتی و تسهیل قوانین، تولید مکمل‌ها، غذا-داروها (Nutraceuticals) و محصولات طبیعی فراسودمند (Functional Foods) را افزایش داد. این محصولات، به ویژه در پیشگیری از بیماری‌های شایع مانند مشکلات قلبی عروقی، اختلالات سیستم ایمنی، بیماری‌های دستگاه ادراری، اختلالات گوارشی، بی‌خوابی و دردهای مفصلی، نقش قابل‌توجهی دارند.
توسعه‌ی مناطق محروم:
معرفی استان‌هایی مانند کهگیلویه و بویراحمد به عنوان قطب‌های تولید داروهای گیاهی دامپزشکی، نمونه‌ای از بهره‌برداری صحیح از ظرفیت این صنعت در توسعه‌ی مناطق محروم است. این استان، با دارا بودن شرایط اقلیمی مناسب و تولید بیش از 45% داروهای گیاهی دامپزشکی کشور، می‌تواند به عنوان الگویی برای سایر مناطق محروم در نظر گرفته شود.
با حل این مشکلات قانونی و ایجاد محیطی مساعد برای سرمایه‌گذاری و تولید، می‌توان به رشد و توسعه‌ی پایدار صنعت گیاهان دارویی در ایران امیدوار بود.
-
چالش پوشش بیمه ای محدود داروهای گیاهی:
پوشش بیمه‌ای بسیار محدود داروهای گیاهی تنها 50 قلم از 1000 قلم یکی از موانع اساسی در دسترسی مردم به این محصولات و در نتیجه، کاهش فروش آن‌هاست.
با وجود طی کردن مراحل اخذ پروانه و تأییدیه‌های سازمان غذا و دارو، مشابه داروهای شیمیایی، داروهای گیاهی از حمایت بیمه‌ای ناچیزی برخوردار هستند.
این امر، هزینه‌های درمانی را برای بیماران افزایش داده و باعث کاهش قابل توجه تقاضا و در نهایت، کاهش تمایل پزشکان به تجویز این داروها میشود. این عدم تناسب در پوشش بیمه‌ای، نه تنها به ضرر صنعت داروهای گیاهی است، بلکه دسترسی به درمان‌های گیاهی کم‌هزینه و موثر را برای بسیاری از افراد با توان مالی پایین، دشوار می‌کند.
انجمن داروهای گیاهی باید برای رفع این چالش، اقدامات زیر را انجام دهد:
همکاری با وزارت بهداشت:
همکاری با وزارت بهداشت برای تدوین سیاست‌های حمایتی از داروهای گیاهی. این سیاستها می‌توانند شامل افزایش پوشش بیمه‌ای، تسهیلات برای تولیدکنندگان و حمایت از تحقیقات باشند.
فرهنگ‌سازی:
آگاه‌سازی عمومی و متخصصان حوزه سلامت در مورد مزایای استفاده از داروهای گیاهی استاندارد و اثربخش. این کار منجر به افزایش تقاضا و در نهایت، افزایش احتمال پوشش بیمه‌ای میشود.
آموزش و تحقیق:
سرمایه‌گذاری در تحقیقات برای اثبات اثربخشی و ایمنی داروهای گیاهی. نتایج این تحقیقات می‌توانند به عنوان شواهدی قوی برای افزایش پوشش بیمه‌ای مورد استفاده قرار گیرند. همچنین آموزش پزشکان در مورد استفاده از داروهای گیاهی استاندارد می‌تواند به افزایش تجویز این داروها و در نهایت به افزایش پوشش بیمه‌ای آن‌ها کمک کند.
-
چالش زیست‌محیطی: محدودیت کشت گیاهان دارویی و برداشت از طبیعت:
از دیگر چالش‌های اساسی صنعت داروهای گیاهی، وابستگی در برخی موارد به برداشت بی‌رویه از طبیعت و کمبود کشت استاندارد گیاهان دارویی است. در حالی که تولید داروهای گیاهی با کیفیت بالا نیازمند کشت گیاهان با بذرهای اصلاح‌شده در شرایط کنترل‌شده است، برداشت از طبیعت به دلیل ناهمگونی شرایط اقلیمی و عدم کنترل کیفیت، منجر به کاهش محسوس میزان ماده مؤثر و در نتیجه، اثربخشی پایین‌تر میشود.
این امر، علاوه بر تهدید تنوع زیستی و انقراض گونه‌های با ارزش مانند شیرین‌بیان در ایران، کیفیت نهایی محصولات را تحت تأثیر قرار داده و اعتماد مصرف‌کنندگان و پزشکان را کاهش می‌دهد.
مثال شیرین‌بیان، که با وجود کاربردهای گسترده و سهولت کشت، به دلیل برداشت بی‌رویه با خطر انقراض مواجه است، اهمیت کشت و پرورش برنامه‌ریزی‌شده‌ی گیاهان دارویی را به‌خوبی نشان می‌دهد. کشت گیاهان دارویی، علاوه بر تأمین پایدار مواد اولیه، با مزایای اقتصادی ایجاد اشتغال و زیست‌محیطی حفظ تنوع زیستی، جلوگیری از فرسایش خاک نیز همراه است. متأسفانه، فقدان برنامه‌ریزی مناسب در وزارت جهاد کشاورزی و عدم حمایت کافی از تولیدکنندگان، این مشکل را تشدید می‌کند.
راهکارهای انجمن برای رفع چالش:
ترویج کشت گیاهان دارویی:
راه‌اندازی پویش آگاهی‌بخشی برای ترویج کشت گیاهان دارویی در میان کشاورزان و سرمایه‌گذاران. ارائه آموزش‌های لازم در مورد روش‌های کشت، فرآوری و نگهداری گیاهان دارویی.
حمایت از تولیدکنندگان:
ارائه تسهیلات و حمایت‌های مالی و فنی به تولیدکنندگانی که به کشت گیاهان دارویی می‌پردازند.
ایجاد زنجیره ارزش:
ایجاد یک زنجیره ارزش کامل از کشت تا فرآوری و فروش محصولات گیاهی دارویی. این زنجیره شامل حمایت از تولیدکنندگان، فرآیند پردازش استاندارد و شبکه توزیع و فروش کارآمد خواهد بود.
همکاری با مراکز تحقیقاتی:
حمایت از تحقیقات در مورد روش‌های نوین کشت و پرورش گیاهان دارویی. این شامل تحقیقات در مورد افزایش میزان مواد مؤثر و سازگاری با شرایط محیطی مختلف است.
مذاکره با مسئولان:
پیگیری جدی برای تغییر سیاست‌های دولتی در خصوص حمایت از کشت گیاهان دارویی و جلوگیری از برداشت بی‌رویه از طبیعت.
مقایسه استفاده از داروهای گیاهی در ایران و کشورهای پیشرفته:
در مقایسه با کشورهای پیشرو در عرصه‌ی گیاهان دارویی، ایران با شکاف عمیقی در جایگاه و جایگزینی این محصولات در سیستم سلامت روبرو است.
در حالی که در بسیاری از کشورها، طب سنتی و داروهای گیاهی با پشتوانه‌ی تحقیقات گسترده و حمایت‌های دولتی و بیمه‌ای، به بخش جدایی‌ناپذیر نظام سلامت تبدیل شده‌اند، ایران هنوز در ابتدای راه قرار دارد.
این کشورها با سرمایه‌گذاری کلان در پژوهش، نه تنها کیفیت و کارایی داروهای گیاهی را ارتقا بخشیده‌اند، بلکه با آموزش پزشکان و آگاه‌سازی جامعه، به پذیرش گسترده‌ی این محصولات دست یافته‌اند.
در مقابل، نظام سلامت ایران با کمبود آموزش‌های مرتبط در دانشگاه‌ها و فقدان آگاهی کافی پزشکان، از بهره‌مندی کامل از پتانسیل بی‌نظیر گیاهان دارویی محروم مانده است. این اختلاف، ضرورت بازنگری جدی در سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری هدفمند در تحقیق، آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه‌ی داروهای گیاهی را آشکار می‌سازد.
فرصت‌های اقتصادی ناشی از توسعه کشت گیاهان دارویی: از مزرعه تا داروخانه
صنعت گیاهان دارویی ایران از پتانسیل‌های عظیمی برخوردار است:
تنوع اقلیمی و فلور غنی:
ایران با دارا بودن 11 اقلیم از 13 اقلیم دنیا، تنوع فلوری چند برابر قاره اروپا و وجود میکروکلیماها و مناطق اکوتون، ظرفیت بی‌نظیری برای کشت و پرورش انواع گیاهان دارویی و کشف گونه‌های جدید دارد.
بازار داخلی و منطقه‌ای:
صنعت گیاهان دارویی، علاوه بر مزایای درمانی، پتانسیل بالایی برای شکوفایی اقتصادی کشور دارد. هر هکتار کشت گیاهان دارویی، به‌طور متوسط 1.5 شغل ایجاد می‌کند و توسعه‌ی این صنعت از مزرعه تا داروخانه، می‌تواند تحولی شگرف در اقتصاد ملی ایجاد کند.
بازار داخلی 85 میلیون نفری و دسترسی به بازارهای کشورهای همسایه (افغانستان، عراق، تاجیکستان، ارمنستان و آذربایجان) فرصت‌های مناسبی برای توسعه‌ی صادرات فراهم می‌کند. تبادل تفاهم‌نامه با کشورهای همسایه برای به رسمیت شناختن پروانه‌های صادراتی ایران، ضروری است.
اقتصاد مقاومتی:
این صنعت با کمترین وابستگی ارزی و کمترین تاثیرپذیری از تحریم‌ها، کاملاً با اصول اقتصاد مقاومتی سازگار است.
مزایای اجتماعی:
تمرکز بر تولید داخلی داروهای گیاهی پرکاربرد، مانند داروهای سرماخوردگی و گوارشی، گامی مؤثر در کاهش وابستگی به داروهای شیمیایی است. این صنعت با ارتقای سلامت جامعه و کاهش قیمت تمام‌شده‌ی داروها، نقش مهمی در اقتصاد و رفاه اجتماعی ایفا می‌کند.
سابقه‌ی فرهنگی و علمی:
سابقه‌ی دیرینه‌ی استفاده از گیاهان دارویی در ایران، به عنوان یک مزیت رقابتی قوی محسوب میشود.
برای تحقق این پتانسیل‌ها، حمایت از مصرف گیاهان دارویی، توسعه‌ی بازار مصرف، افزایش تولید، توسعه‌ی مکانیزاسیون و افزایش قدرت رقابت در بازار جهانی ضروری است. باید توجه ویژه ای به صیانت از بازار مصرف داخلی به عنوان ثروت ملی داشت. با این حال، علی‌رغم این مزایای آشکار، تلاش‌ها برای جلب توجه مسئولین و نهادهای مربوطه به چالش‌های این صنعت و جایگاه این محصولات با هدف گذاری هایی اسناد بالادستی بسیار فاصله دارد. با رفع موانع موجود و بهره‌گیری از فرصت‌ها و ظرفیت‌های بالقوه، چشم‌انداز توسعه‌ی پایدار و روشن برای صنعت گیاهان دارویی ایران متصور است.
