ارزیابی دکتر« احمد شیبانی» از تاریخچه ی داروی ایران در دو برهه ی پیش و بعد از انقلاب
برای گفت وگویی واقع گرایانه درباره ی صنعت داروسازی با یکی از نام آشناترین شخصیت های صنعت داروسازی کشور، دکتر «احمد شیبانی» به گفت و شنود نشستیم.
• مدیر کل نظارت بر امور دارو و مواد غذایی وزارت بهداشت در دولت هاشمی
• اولین رئیس سازمان غذا و دارو پس از تأسیس در سال ۱۳۹۰
• رئیس هیئت مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی، با شفافیتی تحسین برانگیز به سوالات ماهنامه آفتاب سلامت پاسخ می گوید. امیدواریم مطالعه ی این پرسش و پاسخ مورد توجه مخاطبین گرامی قرار گیرد:
آقای دکتر شیبانی، مقایسه ای موجز از صنعت دارو، قبل و بعد از انقلاب را به شکل زیر تشریح کردند:
قبل از انقلاب:
• داروسازی، صنعت محور نبود.
• سرمایه گذاری و تولید دارو از سوی شرکت های چندملیتی در ایران انجام می شد.
• تولیدکننده های دولتی دارو، تولید با مقادیر بسیار محدود دارو تحت لیسانس شرکت داروسازی خارجی انجام می دادند.
• ۲۰ کارخانه ی کوچک ایرانی با وسعت یک آپارتمان در فضایی محدود برای تولید داروی OTC فعالیت میکردند و ۱۴ کارخانه ی داروسازی با سرمایه گذاری خارجی و شرکت های چندملیتی و ۷ کارخانه ی داروسازی ایرانی مانند داروپخش، تولید دارو و … با سرمایه گذاری ایرانی، داروهای تحت لیسانس تولید میکردند.
بعد از انقلاب:
• برقراری نظام نوین دارویی و طرح ژنریک
• ملی شدن شرکت های چندملیتی
• تجدید بنا و نوسازی کارخانه های کوچک داروسازی همراه با تغییر نام آن ها.
• افزایش تعداد کارخانجات داروسازی از ۴۱ کارخانه به بیش از ۱۰۰ کارخانه ی فعال داروسازی با تولید داروهای شیمیایی.
• افزایش تولید از ۲۰ درصد به ۹۷ درصد
• کاهش واردات از ۸۰ درصد به ۳ درصد
در زمره رویدادهای درخشان و مباهات آفرینانه ای بود که پس از انقلاب شاهد آن بودیم.
در راستای بهبود دادن اوضاع صنعت دارو، همدردی های مقدماتی وزیر جدید بهداشت چه زمانی به اقدامات عملی و محسوس تبدیل خواهد شد؟ اگر قول هایی در این زمینه داده شده به عنوان عیدی صنعت دارو با ما در میان بگذارید.
از آن جا که وزیر محترم بهداشت جناب آقای دکتر نمکی داروساز هستند، مشکلات صنعت دارو را به خوبی می شناسند. ما هم به عنوان نماینده ی صنعت از این که می بینیم ایشان صنعت دارو را باور دارند، مشتاقانه از سیاست های ایشان حمایت می کنیم.
مسئولیت سلامت مردم بر عهده ی وزیر بهداشت است و پیرو چنین مسئولیت خطیری، یکی از مهم ترین دغدغه های این امر مهم، تامین داروی مورد نیاز مردم است که بخش عمده ی آن با تولید و سهم کمی هم با واردات مهیا می شود. اینک با حضور آقای دکتر نمکی ما مطمئن هستیم که ایشان به تولید، التفات ویژه ای خواهند داشت و این توجه می تواند صنعت را از وضعیت بحرانی خارج کند. البته دوستان در دوره ی قبل هم گوشه چشمی داشتند اما انتظارات را برآورده نکرد. یکی از قول هایی که آقای دکتر نمکی به صنعت دادند در خصوص اصلاح قیمت است. ما تمایلی به افزایش قیمت دارو نداریم چون معتقدیم نباید به مردم فشار وارد شود. بلکه خواهان واقعی شدن قیمت دارو هستیم.
یکی از مصرف کنندگان عمده ی دارو خود دولت، موسسات و سازمان های دولتی هستند و بودجه و اعتبارات شان اجازه نمی دهد که دارو را به هر قیمتی تامین کنند بنابراین کنترل قیمتی که روی دارو انجام می شود باعث فاصله گرفتن قیمت دارو از قیمت واقعی آن شده است. خوشبختانه از سال گذشته قیمت دارو به سمت واقعی شدن پیش می رود. واقعی شدن قیمت دارو مسلما به اقتصاد داروسازی کمک می کند. یکی از سیاست های وزارت بهداشت با حضور آقای دکتر نمکی جلوگیری از واردات داروهایی است که در داخل به اندازه ی نیاز تولید می شود. ما صمیمانه از این تصمیم حمایت می کنیم البته ممکن است مقداری از یک داروی خاص در داخل تولید شود اما تامین کننده ی نیاز داخلی نباشد. در چنین مواردی باید واردات صورت گیرد تا مردم عزیز ما با کمبود مواجه نشوند.
بسیاری از متخصصین دارویی اذعان دارند که در بحث کیفیت دارو هنوز قادر به رقابت با برندهای خارجی نیستیم. به نظر شما کی و چگونه می توان این پاشنه آشیل را حذف کرد؟ فکر می کنید چند سال طول خواهد کشید تا مصرف کننده ی دارو فرقی بین داروی شرکت فایزر و داروی داروسازی ایران قائل نباشد؟
کیفیت داروهای ایرانی از سوی متخصصین، مطلوب و قابل قبول اعلام شده است شرکت های داروسازی ایران برای تولید دارو از فرمول فارماکوپه های معتبر تبعیت می کنند. (فارماکوپه، به کتب جامع و کامل تشریح همه موارد حرفه ای دارو اطلاق می شود). هر دارویی که در ایران فرموله می شود برحسب فارماکوپه آمریکا، انگلیس، اروپا و یا ژاپن می باشد و هیچ فرمول، آزمایش و آنالیزی خارج از فارماکوپه ها نیست. تولیدات دارویی در آزمایشگاه کنترل کیفیت ایران با درجه مرجع در سطح جهانی، مورد بررسی قرار می گیرد. پیش از آن نیز تمام استانداردهای دارو و عوامل تولیدی در کارخانه ی محل تولید هم مورد آزمایش قرار می گیرند و بعد از مراحل یاد شده، روانه بازار می شوند. این که برخی بی کیفیت بودن داروی ایرانی را مطرح می کنند، به مظلوم واقع شدن این محصولات استاندارد برمی گردد. عدم فرهنگسازی و ناشناس گذاشتن داروسازی های قدرتمند ایران، یکی از مهم ترین دلائل پا گرفتن این شایعات است.
یکی دیگر از دلایل پشت پرده ماندن کیفیت داروهای ایرانی، نابرابری رقابت تولید در صنعت با واردات دارو است. به واردکننده ی داروی خارجی اجازه می دهند قیمت مورد نظر خود را بر دارو درج کند. قیمتی که به او توان تبلیغ در بازار را می دهد اما تولیدکننده ی ایرانی به دلیل قیمت نازلی که متولیان برای داروی او تعیین می کنند، توان انجام تبلیغات را ندارد و بدون تبلیغات، دارو گمنام و ویژگی های آن ناشناخته باقی می مانند البته پزشکان نیز در این ماجرا بسیار اثرگذار هستند. هر چه که پزشک نسخه کند، بیمار از آن تبعیت خواهد کرد.
بضاعت بیمار که از یک حدی بالاتر باشد از داروخانه تقاضای داروی خارجی دارد. آیا این همان چالش کیفیت نیست؟
این باز به فقر تبلیغات داروهای ایرانی مربوط می شود. وزارت بهداشت از یک سو و صنعت از سویی دیگر در خصوص اطلاع رسانی کیفیت داروهای ایرانی کم کاری کرده اند. مردم باید به این باور برسند که داروی ایرانی اثرگذار است و لازمه ی محقق شدن این امر فرهنگ سازی است.
به اعتقاد من کم کاری ها در این حوزه باید جبران شود و تغییر تفکر مردم درباره ی داروی ایرانی کاری است که باید برای آن سعی و اهتمام لازم صرف شود. البته در موازات همه ی این توضیحات، من انتظار دارم صنعت همان گونه که در کمیت دارو موفق عمل کرده در کیفیت هم توجه ویژه داشته باشد. اگر در مواردی مرجع علمی و یا پزشکی به دارو ایراد می گیرد به آن توجه شود به خصوص درباره ی داروهایی که مشابه خارجی آن در بازار موجود است.
در آمریکا علی رغم حضور بزرگ ترین شرکت های چندملیتی داروسازی، دروازه ی واردات دارو کاملا باز است تا برندهایی مانند نوارتیس و سانوفی نیز در این بازار حضور داشته باشند.
آیا این به نوعی همان باز گذاشتن دست مصرف کننده برای انتخاب نیست تا رقابت آزاد شکل بگیرد؟ این در مورد تمام کشورهای پیشرفته ی دیگر نیز مصداق دارد. ژاپن پس از حمله ی اتمی آمریکا و شکست وحشتناک در جنگ جهانی دوم طی ۱۰ سال از خاکستر و ویرانه های ژاپن مغلوب، کشوری صنعتی بیرون کشید و ژاپن سرافراز در صنایع مختلف حتی آمریکا را هم پشت سر گذاشت. حال به ایران بازمی گردیم. اینک که انقلاب، چهل سال به صنعت داروسازی ایران، بازار داخلی بی رقیب را تقدیم کرده، آیا این زمان مدید برای رشد کیفی صنعت کافی نبود تا رقابتی جدی با داروسازی های خارجی داشته باشد؟
سیاست دارویی ما تولید محور است و ما نمی توانیم دروازه ها را باز بگذاریم تا هر کشوری ورود کند. اگر این سناریو به وقوع بپیوندد، صنعت در یک شرایط رقابت نابرابر قرار می گیرد و به تولید آسیب جدی وارد می شود. مردم ما طی چهل سال استفاده از داروهای ایرانی برای بیماری های مزمن مثل قند و دیابت اثرگذاری داروی ایرانی را تایید می کنند. علت این که در کشورهای اروپایی و آمریکایی دروازه ها را برای واردات باز می گذارند این است که آن کشورها تولیدات خود را صادر می کنند. اما متاسفانه ما به دلایل مختلف موفق به صادرات تولیدات خود نشدیم. و هر دارویی که تولید می کنیم باید در داخل مصرف شود. و رقم صادرات ما بسیار پایین است. صادرات دارو، ویژگی ها، فرمول و مسائل مختص خود را دارد. باید در مقولهی GMP و مستند سازی قوی عمل کنیم. البته در کنار این ها بنا به دلایل سیاسی هم ممکن است که برخی کشورها تمایلی به خرید دارو از ایران نداشته باشند. در نهایت صرفا به دلیل این که صادرات نداریم نمی توانیم طوری عمل کنیم که هر دارویی وارد کشور شود. به لحاظ اقتصادی هم ما توان مالی و ارزی واردات هر دارویی را نداریم. کارخانجات داروسازی ما سرمایه های ملی کشور هستند و ما نباید سیاست کشورهایی چون ژاپن و آمریکا را در ایران پیاده کنیم چون با این کار به سرمایه های ملی آسیب وارد خواهیم کرد. کارخانه های کوچکی که قبل از انقلاب یک آپارتمان بود الان یک کارخانه ۱۰ هزار متری شده است. ما وظیفه ی صیانت از این سرمایه های ملی را بر عهده داریم. تصور کنید در این اوضاع تحریم اگر تامین داروی کشور از کانال واردات بود چه فاجعه ای اتفاق می افتاد؟ همین صنعت باعث شد تا ما بتوانیم دوام بیاوریم. البته وزارت بهداشت جلوی واردات را نگرفته است. مشکل اصلی این است که ما درخصوص کالاهایی مانند مواد اولیه که نیاز به واردات داریم نمی توانیم جابجایی پول انجام دهیم.
با توجه به بدهکاری رو به افزایش داروسازی ها و سایر اهالی صنعت دارو امکان برچیده شدن قانون جدید اوراق به جای بدهی وجود دارد؟
به دلیل شرایط تحمیل شده، گردش مالی صنعت، از ضعف مفرط و اختلال شدید رنج می برد. طلب مجموعه دارو از دولت معضل بعدی است. اوراقی که به عنوان بدهی به صنعت می دهند اصلا گره گشا نیست. چون با کاهش ۲۰ درصدی ارزش آن دیگر چیزی نصیب صنعت نمی شود. اما صنعت ناچار به پذیرش آن است چون اگر این اوراق را هم نگیرد ، راه دومی زیر پایش نیست. ما به هیچ وجه این اوراق را برای صنعت مناسب نمی دانیم. گفته بودیم اگر اوراق می دهید مراجعی مثل بانک و مالیات این اوراق را به عنوان مطالبات خود قبول کنند که متاسفانه حاضر به پذیرش آن نیستند. این موضوع هم جزو مواردی است که با آقای وزیر مطرح کرده ایم و ایشان به دنبال حل آن هستند.
