آفتاب سلامت: آزمایش The Experiment فیلمی آسیب شناسانه در زمینه ی روانشناسی به کارگردانی «پل تی شیورینگ» Paul T. Scheuring است که در سال ۲۰۱۰ عرضه شد. این اثر، بازسازی فیلم سینمایی The Experiment محصول سال ۲۰۰۱ کشور آلمان به کارگردانی «الیور هیرش بیگل» Oliver Hirschbiegel است.
اسم آلمانی فیلم Das Experiment بود. این دو فیلم هر دو از روی واقعیت تکان دهنده ای ساخته شده است که در سال ۱۹۷۱، پیرو یک مطالعه ی روانشناسی از سوی دانشگاه استنفورد Stanford University به وقوع پیوست و به «آزمایش زندان استنفورد» Stanford prison experiment مشهور شد.
۲۴ نفر برای انجام یک تست روانشناسی برگزیده می شوند تا در نقش نگهبانان و زندانیها، در یک زندان ظاهر شوند. اما این آزمایش خیلی زود از کنترل خارج می‌شود.
در سال ۱۹۷۱، فیلیپ زیمباردو Philip Zimbardo روان‌شناس دانشگاه استنفورد و همکارانش تصمیم گرفتند تا با انجام یک آزمایش به مطالعه تاثیر زندانی شدن یا زندانبان شدن بپردازند.
زیمباردو دوست و همکلاسی استنلی میلگرام Stanley Milgram معروف بود. میلیگرام با آزمایش مشهور «فرمانبرداری» زیمباردو را تحت تاثیر خود قرار داده بود و علاقه داشت تا با پژوهش‌هایی جسورانه، یافته های میلگرام را کامل تر کند. زیمباردو می‌خواست تاثیر متغیرهای موقعیتی بر روی رفتار انسان را مورد بررسی بیشتری قرار دهد.
پژوهشگران این آزمایش می خواستند دریابند وقتی شرکت‌کنندگان در محیط شبیه‌سازی شده ی زندان قرار می‌گیرند، چه اعمالی از آنان سر خواهد زد؟ زیمباردو در مصاحبه‌ای چنین توضیح می دهد:
«فرض کنید شرکت‌کنندگان همه از نظر روانی و جسمی سالم هستند و می‌دانند که باید مدتی را در یک محیط، شبیه زندان بگذرانند و در این مدّت از برخی حقوق مدنی خود محروم خواهند شد. آیا این افراد «خوب» هنگامی که در آن محیط «بد» قرار گیرند همچنان خوب باقی خواهند ماند؟»
در زندانی مجهز که در یک آزمایشگاه پژوهشی ساخته شده، ۲۴ مرد را در برابر دستمزد روزی ۱۵ دلار گرد هم می آورند تا ۱۲ تن از آنها نقش زندانی و ۱۲ نفر دیگر نقش زندانبان را ایفا کنند. زندانیها به سلولهایشان هدایت می شوند و باید به مقررات زندان گردن نهند و نگهبانان نیز بدون اعمال خشونت به وظایف خود عمل کنند. هدف این طرح که قرار است دو هفته به طول انجامد آن است که تأثیر قوانین و مقررات بر افراد بررسی شود. مسوول پروژه منتظر است ببیند نگهبانان چه مدت می توانند بدون توسل به خشونت، نظم زندان را حفظ کنند. ایفاگران نقش زندانی ابتدا وضع را شوخی می انگارند اما پس از چند ساعت درگیریهای جزیی، مساله جدی و جدیتر می شود و در نهایت به فاجعه ای جبران ناپذیر می انجامد.
در صبحگاه آرام یکشنبه ای در ماه آگوست ۱۹۷۱، یک ماشین پلیس در شهر پالوآلتو Palo Alto ، در ایالت کالیفرنیا، عده‌ای از دانشجویان را به اتهام ورود غیرمجاز به ملک خصوصی دیگران و سرقت مسلحانه دستگیر کرد. هر فرد متهم در منزل خود دستگیر، تفهیم اتهام و از حقوق خویش آگاه میشد. متهم دستهایش را روی ماشین پلیس قرار می‌داد تا مورد بازرسی بدنی قرار گرفته و دستبند زده شود.
در طول این ماجرا فرد متهم حیرت زده بود و همسایگان با کنجکاوی جریان را تماشا می کردند. متهم سپس در صندلی عقب ماشین پلیس قرار می‌گرفت و اتومبیل، آژیرکشان وی را به ایستگاه پلیس می‌برد.
در ایستگاه پلیس متهم به طور رسمی تفهیم اتهام میشد و از حقوق قانونی خود برای سکوت در بازپرسی تا هنگام داشتن مشاوره حقوقی آگاه می شد. سپس انگشت‌نگاری شده و مشخصات کامل وی ثبت می‌گردید.
متهم سپس به سلولی برده میشد و با چشم‌بند در آن محل جای می‌گرفت تا درباره ی سرنوشت خود و اینکه به کدامین جرم این گونه گرفتار شده، بیاندیشد.
این افراد پیشتر، پس از مطالعه ی یک آگهی، اعلام آمادگی کرده بودند تا به عنوان داوطلب در یک پژوهش آکادمیک شرکت کنند.
این پژوهش درباره ی تاثیرات روانی زندگی در زندان بود. محققین می‌خواستند آثار روانی زندانی یا زندانبان شدن روی افراد را مطالعه کنند. در این راستا مکانی را مانند زندان شبیه سازی می کردند و تاثیرات حضور در چنین مکانی را مورد مطالعه قرار می دادند.
بیش از ۷۰ داوطلب به آگهی مذکور پاسخ داده بودند و مصاحبه‌های تشخیصی و آزمایش‌های شخصیت در مورد آنها انجام گرفت تا کسانی که مشکلات روانی، ناتوانی‌های پزشکی یا سابقه جرم یا استفاده از مواد مخدر دارند، از پژوهش حذف شوند. در نهایت، یک گروه نمونه ۲۴ نفری از دانشجویان آمریکایی و کانادایی باقی ماند که در منطقه ی اطراف استنفورد سکونت داشته و می‌خواستند با شرکت در این پژوهش روزی ۱۵ دلار بدست آورند. بدین گونه پژوهش درباره ی زندگی در زندان با شرکت یک گروه متوسط از مردان سالم و باهوش از طبقه ی متوسط آغاز شد. این مردان جوان به صورت تصادفی و با استفاده از “شیر یا خط” به دو گروه تقسیم شدند. نیمی از آنان طی قرعه کشی به عنوان زندانبان، و نیمی دیگر به عنوان زندانی برگزیده شدند. این نکته ی مهم را باید به خاطر سپرد که در آغاز این آزمایش، هیچ گونه تفاوتی میان مردان جوانی که به عنوان زندانی برگزیده شده با آنانی که به عنوان زندانبان انتخاب شدند وجود نداشت.
زندانبان ها برای کنترل زندانیان دست به خشونت های ابداعی و غیر انسانی زدند و زندانیان به شورش روی آوردند. مجازاتهای جدیدتر، زندانیان را دچار استرس و افسردگی های رفتاری کرد و بازرس دانشگاه استنفورد با اعتراض شدید به نتایج فاجعه آفرین این مطالعه، موجبات تعطیلی این پژوهش شگفت آور را پیش از زمان پیش بینی شده آن فراهم ساخت.
فیلیپ زیمباردو درباره ی علت پایان آزمایش چنین می گوید:
«ما از طریق ضبط ویدئویی دریافتیم که زندانبان‌ها آزار زندانیها را در نیمه شب افزایش می‌دادند چون که فکر می‌کردند هیچ پژوهشگری آنها را نمی‌بیند و آزمایش “تعطیل” شده است. کسل شدن آنها باعث شده بود که آنها زندانیان را بیشتر با شیوه‌های تحقیرآمیز جنسی اذیت و آزار کنند».
آنچه که در این آزمایش ناتمام، توجه بسیاری از روانشناسان و پژوهشگران را به خود جلب کرد، محیط بازسازی شده ی زندان بود که در مدتی کوتاه از انسانهایی معمولی و بدون سوء سابقه و عاری از بیماریهای روحی و روانی، تبهکارانی غیر قابل پیش بینی و اهریمن صفت ساخته بود.
کارگردان:
پل تی شیورینگ Paul T. Scheuring
بازیگران:
آدرین برودی Adrien Brody
فارست ویتاکر Forest Whitaker
کم جیجاندت Cam Gigandet
فیشر استیونس Fisher Stevens
مگی گریس Maggie Grace
محصول آمریکا سال عرضه ۲۰۱۰
