حساسیت پردازش حسی/Sensory processing sensitivity (SPS)
درک SPS کمک می‌کند افرادی که این ویژگی را دارند، بهتر فهمیده شوند. افراد دارای اختلال SPS اغلب دارای نقاط قوت منحصربه‌فردی مانند خلاقیت، همدلی و شهود هستند، اما ممکن است در محیط‌های مملو از ورودی‌های حسی با چالش‌هایی مواجه شوند. با شناخت و همدلی با تفاوت‌های ظریف SPS، می‌توانیم دنیایی فراگیرتر را توسعه دهیم که غنای همه ویژگی های ادراکی را ارج می‌نهد.
در حالی که فضاهای شلوغ برای بسیاری هیجان‌انگیز و اشتیاق آور به نظر می رسد، فرد مبتلا به SPS ممکن است از صداهای بلند، نورهای روشن و بوهای مختلف مضطرب و بیش از حد تحریک شود و به دنبال پناه بردن به مناطق ساکت‌تر باشد. اگر نفر پشت سری در ازدحام بازدید کننده ها بطور مثال بگوید آقا حرکت کن بگذار ما به کارمان برسیم، شخص معمولی چندان اهمیت نمی دهد اما کسی که دچار SPS است آن را به منزله توهین به شخصیت خود تلقی می کند و برآشفته می شود.
دکتر الین آرون اولین بار در سال ۱۹۹۶ مفهوم افراد بسیار حساس (SPS) را مطرح کرد و این موضوع در سه دهه اخیر مورد تحقیق و بررسی گسترده قرار گرفته است. او پیش‌بینی کرد که ۱۵ تا ۲۰ درصد از مردم این ویژگی را دارند، اما تحقیقات جدیدتر نشان می‌دهد که این رقم ممکن است به ۳۰ درصد از جمعیت نیز برسد.
گرانمن و سولو در سال (۲۰۲۴) در کتاب خود تحت عنوان «قدرت پنهان افراد بسیار حساس در دنیایی با صدای بلند، سریع و بیش از حد»، افراد حساس را به سه دسته تقسیم کرد:
1. حساس فوق‌العاده (Super Sensor):
این افراد جزئیات بسیار ریزی را در محیط اطرافشان متوجه می‌شوند و نسبت به نکاتی که از دید دیگران پنهان می‌ماند، آگاهی زیادی دارند.
2. احساس‌گر فوق‌العاده (Super Feeler):
این افراد به‌راحتی اشک می‌ریزند، بعد از تعاملات اجتماعی احساس خستگی شدید می‌کنند و ارتباطات انسانی تأثیر عمیقی بر آن‌ها می‌گذارد.
3. زیبایی‌شناس (Aesthete):
این افراد در هنگام مواجهه با زیبایی، موسیقی، هنر و طبیعت، لحظات الهام‌بخش و تجربه‌های عمیق و متعالی دارند. خلاقیت نقش مهمی در زندگی آن‌ها ایفا می‌کند.
در این کتاب بیان می‌شود که به‌عنوان یک درمانگر متخصص در حوزه اچ اس‌پی، هر روز با مراجعانی روبه‌رو می‌شده که تمام زندگی‌شان را با احساس اضطراب ناشی از احساسات شدید، خستگی از محیط و سردرگمی درباره خودشان سپری کرده‌اند.
اما چگونه بفهمید که شما هم یک فرد بسیار حساس هستید؟
سه نشانه مهم وجود دارد که میتواند به شما بگوید که ممکن است شما خیلی حساس باشید.
۱. شما به‌راحتی و بیش از حد تحریک می‌شوید
بیایید دوباره به همان کلاس درس برگردیم: نورهای درخشان، صداهای گفت‌وگو و تیک‌تاک ساعت. قلب شما تندتر می‌زند، فشار درونی شما بیشتر می‌شود.
به‌عنوان یک فرد بسیار حساس، شما دنیای بیرونی را به معنای واقعی کلمه شدیدتر از دیگران تجربه می‌کنید. برای برخی از افراد حساس، صدا، بو و نور میتواند شدیدتر، بلندتر و گسترده‌تر به نظر برسد.
تحریک بیش از حد میتواند در هر جایی از جمله رستوران‌های شلوغ، محیط‌های کاری پرهرج‌ومرج و مهمانی‌های پرجمعیت اتفاق افتاده و شما را بی‌قرار، عصبی و خسته کند.
اما خبر خوب آنکه اگر شما نسبت به محرک‌های حسی حساس هستید، می‌توانید محیط خود را به گونه‌ای تنظیم کنید که نیازهایتان را تأمین کند. مثلا از هدفون‌های نویزگیر در مکان‌های شلوغ استفاده کنید. به‌جای نورهای شدید از نورهای ملایم و گرم بهره ببرید و به خودتان اجازه دهید در صورت لزوم از محیط دور شوید تا از بار حسی زیاد جلوگیری کنید.
۲. شما احساسات را به‌طرز شدیدی تجربه می‌کنید
بسیاری از افراد حساس، احساسات را عمیق‌تر از افراد معمولی حس می‌کنند. شاید به شما گفته باشند که «بیش از حد حساس» هستید، زیرا اشکتان دم مشکتان است. حال می خواهد هنگام دیدن یک فیلم عاشقانه کلیشه‌ای باشد، یک حرکت کوچک مهربانانه از طرف یک غریبه یا حتی یک ویدیوی کوتاه از یک سگ بامزه که در آغوش صاحبش خوابیده است.
درحالی‌که برخی اچ‌اس‌پی‌ها احساسات خود را بسیار عمیق و شدید تجربه می‌کنند، برخی دیگر از احساسات خود فاصله می‌گیرند. آن‌ها به‌عنوان یک مکانیزم دفاعی، ارتباطشان را با عواطف خود قطع کرده‌اند.
در این صورت اگر از عواطف خود دور شده‌اید، ممکن است این به معنای یک واکنش دفاعی باشد. چرا که شاید دیگران به شما گفته باشند که احساساتتان شما را ضعیف یا آزاردهنده می‌کند و با گفتن جملاتی همچون «محکم باش و این‌قدر احساساتی نباش!» و یا اینکه «هنوز هم داری به این موضوع فکر می‌کنی؟!» شما را به سمت دور شدن از عواطفتان سوق داده‌اند.
در درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)، این پدیده را «اجتناب تجربی» می‌نامند و بدین‌ترتیب افراد از احساسات ناراحت‌کننده با کار زیاد، خوردن احساسی، یا پرت کردن حواس خود فرار می‌کنند. اما کلید رهایی از این مشکل، پذیرش احساسات ناخوشایند و مواجهه با آن‌ها و نه فرار از آن‌هاست.
۳. شما برای بازیابی انرژی به زمان استراحت بیشتری نیاز دارید
شما عاشق خانواده و دوستانتان هستید، اما توانایی حضور در کنار آن‌ها در هر لحظه را ندارید. درحالی‌که برخی افراد می‌توانند از یک مهمانی به مهمانی دیگر بروند بدون آنکه خسته شوند.
اچ‌اس‌پی‌ها معمولا به فضا و زمان بیشتری برای ریکاوری نیاز دارند. توجه داشته باشید که به عنوان یک‌اچ‌اس‌پی ممکن است بیشتر از دیگران به خواب نیاز داشته باشید، تنهایی را دوست داشته باشید و پس از مکالمات طولانی احساس خستگی جسمی کنید.
مهم است بدانید که شما تنبل یا منزوی نیستید، بلکه سیستم عصبی شما نیاز به استراحت دارد. اگر برای نیاز به زمان استراحت احساس گناه یا شرم می‌کنید، به یاد داشته باشید که این کاملاً طبیعی و ضروری است.
افراد بسیار حساس (SPS) بینش، دلسوزی و آگاهی بالایی دارند. تحقیقات نشان داده که اچ‌اس‌پی ها خلاق‌تر، همدل‌تر و از نظر اجتماعی آگاه‌تر هستند. حساس بودن یک ضعف نیست، بلکه یک قدرت است. اگر شما یک اچ اس پی هستید، این توانایی را در آغوش بگیرید و آن را گرامی بدارید!
