پزشکی کهن و استفاده از گیاهان دارویی در ایران سابقه ای طولانی دارد. در اوستا بارها از «اورورو بیشه زو» (گیاه درمانی) ستایش شده است.
پزشکان ایرانی از عملکرد ماده موثره صدها گیاه و رستنیِ درمان‌بخش آگاه بودند و آنها را مقدس می‌شمردند. به طور مثال «اثرگون» نام قدیمی نوعی گل همیشه بهار است که دمکرده آن محرک سلسله اعصاب است و برای رفع خستگی استفاده می‌شد. نام «دارو» نیز از ریشه واژه ایرانی «دار» به معنی درخت است و در زبان پهلوی به «داروگ» تغییر شکل یافته و واژه انگلیسی و فرانسه «drug» از همین ریشه فارسی ساخته شده است.
در پزشکی کهن، داروها از گیاهان بدست می‌آمدند. در تولد رستم موبد پزشک، به دستور سیمرغ مرهمی از کوبیدن گیاهی مخصوص و آمیختن آن با شیر و خشک کردن آن در سایه، ساخته و بر زخم عمل رودابه می‌گذارد. نکته ظریف این دستور، توصیه به خشک کردن مرهم در سایه است تا خواص آن در اثر نور آفتاب و گرما از بین نرود. این توصیه امروز هم در نگهداری داروها به قوت خود باقی است.
مدیرعامل شرکت داروسازی بوعلی دارو، حجت الاسلام و المسلمین محمود شیرازیان، طی مصاحبه با خبرنگار ماهنامه آفتاب سلامت از گیاهان دارویی و تلاش مجدانه ای می گوید که در راستای احیای طب کهن صورت می گیرد. با ما در این گفت و شنید همراه باشید:
شرکت بوعلی دارو را چگونه به مخاطبین معرفی می کنید؟
اواسط دهه ۷۰ ما در محضر مرحوم آیت ا… حاج شیخ محمد آل اسحاق از اساتید حوزه به فراگیری مشغول بودیم.
روزی به من فرمودند از طب کهن و گیاهان دارویی دانش هایی به من امانت داده شده که وظیفه دارم این امانت گران بها را در این مقطع پایانی عمر به جامعه نیازمند درمان تقدیم کنم.
احیای طب کهن یک خدمت ماندگار است. طب ایرانی روزگاری در دنیا بسیار مطرح بود و حدود ۷۰۰ سال در دانشگاه های اروپا تدریس می شد البته منظور استاد همان طب بوعلی بود.
ما در راستای تحقق خواسته ایشان، با برنامه ریزی علمی کار را از تدریس شروع کردیم. ایشان کتاب قانون بوعلی را به شیوایی تدریس می کردند و شرکت کنندگان در این کلاس های آزاد، پس از ارتباط گیری با محتوای تدریس از بیماری های بستگان و اطرافیان خود سوالاتی می پرسیدند و استاد دلسوزانه نسخه هایی تجویز می کردند اما آنان پس از انجام توصیه های طبی به استاد خبر دادند که ما از داروهای گیاهی نسخه شده نتیجه درمانی نگرفتیم.
ایشان آسیب شناسی کردند و یکی از احتمالات مطرح شده این بود که شاید گیاهان تهیه شده، در پروسه آماده سازی خواص درمانی اش را از دست داده است و فروشنده، گیاه دارویی باکیفیت عرضه نمی کند.
استاد از برخی مستعدین پای درس تقاضا کردند تا گیاهان ترکیبی را تهیه و به شکل پودر یا کپسول به بیماران ارائه کنند و نتیجه این شد که نسخه ها نتایج درخشان درمانی نشان داد و طولی نکشید که مردم نیازمند درمان مانند امواجی جدید و جدیدتر به ما مراجعه می کردند و از ما برای معالجه بیماران خود کمک می طلبیدند.
مسلما همکاری چند داوطلب نمی توانست جوابگوی ازدحام پایان ناپذیر مردم باشد به همین خاطر حاج آقا از ما خواستند کار آماده سازی گیاهان دارویی و درمان را به سطحی حرفه ای ارتقا داده و دنبال کنیم.
من قبول کردم و وسایلی را که در اختیار داوطلبین سابق بود تحویل گرفتم و حاج آقا در کمال سخاوت ساختمان غیرمسکونی متعلق به پسرشان را به ما تحویل دادند و گفتند در همین جا کار را شروع کنید. ما زیرزمین ساختمان را برای کار داروسازی آماده کردیم و طبقه بالای زیرزمین را به مراجعین کثیر معاینه و ویزیت اختصاص دادیم.
کار ما روز به روز با استقبال بیشتری مواجه می شد. مراجعین و نیازمندان به داروهای گیاهی به حدی زیاد شده بودند که در برخی مواقع مجبور می شدیم، شبانه روز مشغول ساخت دارو باشیم.
توسعه فعالیت های درمانی بسیار سریع تر از آن چیزی بود که پیش بینی کرده بودیم تا این که روزی از طرف سازمان غذا و دارو مراجعه کردند و عنوان شد که داروسازی در منطقه مسکونی برخلاف مقررات آیین نامه ای است. اما رسالت احیای طب کهن ایجاب می کرد بدون فوت وقت ادامه کار را در جایی دیگر دنبال کنیم. بنابراین در شهرک صنعتی شکوهیه قم، جایی مناسب انتخاب کردیم و با انتقال تجهیزات داروسازی، مصمم تر از گذشته به خدمتگزاری مان ادامه دادیم.
بزودی کار به صورت صنعتی دنبال شد و مجوز تولید هفت داروی گیاهی را از سازمان غذا و دارو اخذ کردیم. به تدریج تعداد مجوزها به ۳۰ دارو افزایش پیدا کرد و امروز تعداد مجوزهای ما به ۸۰ دارو رسیده است و در این برهه، همزمان مجوزهای IRC هم گرفته ایم و همچنان در حال توسعه و پیشرفت و کسب موفقیت های بیشتر هستیم.
استقبال مردم از محصولات ما همچنان رو به فزونی است و جا دارد از دانش و تجربیات بی دریغ آیت ا… حاج شیخ محمد آل اسحاق یاد کنم که سخاوتمندانه به ما تفویض شد و در راستای احیای طب کهن و به کارگیری دوباره داروهای گیاهی ایرانی، مساعی ما را به ثمر رساند.
ایشان در دی ماه ۱۳۹۴ دار فانی را وداع گفتند و ما سال ۱۳۹۵ کارخانه داروسازی بوعلی را با حضور رییس محترم شورای اسلامی رسما افتتاح کردیم.
از آن زمان نزدیک به ۵۰ نفر پرسنل در کارخانه مشغول به کار هستند و دو آزمایشگاه میکروبیولوژی شیمی و فیزیک در سازمان مستقر کردیم و همچنین کارکنانی با مدرک تخصصی دکترای داروسازی در امور علمی به همکاری مشغول هستند. واحدهای مختلف و متعارف این رشته در کارخانه تدارک دیده شده و الحمدالله همه بطور چشمگیری مشغول کار و فعالیت هستند.
داروهای گیاهی و استانداردهای جهانی آن در کشورهای پیشرفته روز به روز در حال ارتقا هستند. در حالی که نگاه حاکم به داروهای گیاهی در کشور ما همان نگاه سنتی باقی مانده است. در راستای فرهنگ سازی استفاده از داروهای گیاهی چه پیشنهادی دارید. در این باره توضیحات تشریحی ارائه بفرمایید.
من در کسوت تولیدکننده داروهای گیاهی، وظایفی برعهده دارم که بخاطر اجرای عالی این وظایف، اجر و پاداشم را از سوی مصرف کنندگان دریافت کرده ام.
زمانی در زیرزمین یک خانه متروکه، دارو تولید می کردیم، اکنون در یک کارخانه پیشرفته و توسعه یافته به این کار مشغول هستیم.
وظیفه فرهنگ سازی با رسانه ملی است شبکه های اجتماعی، خبرگزاری ها، روزنامه ها و مطبوعات، مراکز کلان آموزشی در آموزش و پرورش و آموزش عالی باید وارد میدان شوند و بررسی های میدانی و کتابخانه ای مستقل از بوق و کرناهای دروغین را آغاز کنند.
مسکن های شیمیایی در این دنیای ماشینی، دردها را مخفی می کنند تا انسان دردمند تا جان دارد به کار منفعت آورش در سیستم ماشینی ادامه دهد.
قضاوتگران عادل باید مداوای طب کهن را با مداواهای سطحی و مصلحتی مقایسه کنند و اگر طب کهن و داروهای گیاهی را یک درمان فاخر و مناسب با طبیعت انسان تشخیص دادند، مانند بسیاری از کشورهای پیشرفته، به آن ارج و قرب ببخشند و جایگاه از دست رفته آن را به آن بازگردانند اما واقعیت فرهنگ سازی در ایران متاسفانه ضد طب کهن و داروهای گیاهی است مگر اینکه مصرف کننده به طور تصادفی با موارد اصیل و تایید شده طب کهن روبرو شده و آن را تجربه کرده باشد که به این شکل مانند کودکی که والدین گمشده خود را یافته است دیگر دست بردار طب سنتی اصیل و گیاهان دارویی با کیفیت نخواهد بود.
پژوهش و تحقیقات در شرکت شما چه منزلتی دارد؟ در واحد تحقیق و توسعه شما چه تعداد نیرو شاغلند؟
ما همزمان دو طب شیمیایی و گیاهی بومی ایران را در بوعلی دنبال می کنیم و از هیچ گزینه ای که به درمان منجر شود غفلت نمی کنیم برای همین، واحد تحقیق و توسعه فعالی را توجیه و راه اندازی کردیم آنها به کارگروه های داخلی اکتفا نمی کنند بلکه با دانشگاههای ممتاز کشور تعامل علمی برقرار کرده اند و از خرد جمعی بهره می گیرند.
به طور مثال ما منابع کهن طب ایرانی را با دانشهای روز تطبیق می دهیم برای بیماری ها داروهای تازه ابداع می کنیم اما پروپوزال تعریف شده دارو پیش تر با متخصصین زمینه های مختلف در میان گذاشته شده و آن را مورد ارزیابی های حرفه ای قرار می دهیم و از فیلترهای اطمینان بخش عبور داده تا آنچه به دست می آید مدالی دیگر بر سینه داروسازی بوعلی باشد.
و تاکنون حدود ۳۵ پروپوزال را با دانشگاه های علوم پزشکی در نقاط مختلف کشور هماهنگ کرده و به انجام رسانده ایم و این رسالت ارزشمند همچنان ادامه دارد.
چه توصیه ای به مصرف کنندگان سنتی گیاهان دارویی دارید. منظور آنهایی هستند که بدون رعایت مقدار و معیار و روش علمی به مصرف گیاهان دارویی ناخالص عادت دارند.
واقعیت تاریخ پزشکی گواه است که پزشکی پیشرفته امروز، ساختار و ساختمان خود را از طب کهن ما الگوبرداری کرده است و ما امروز می خواهیم آن طب کهن مستعد را دوباره احیا کنیم و به عنوان یک پارادایم درمانی قابل اعتماد در کشورمان دائر کنیم.
عرضه کننده گیاهان دارویی باید روشهای حفظ و نگهداری داروهای گیاهی را به خوبی رعایت کند تا دارو اثر موردنظر را بر بدن بیمار بگذارد و منجر به درمان شود.
نحوه استفاده و روش بکارگیری داروی گیاهی باید به نحو مطلوب به مشتری آموزش داده شود تا او بداند چه چیزهایی را با خود به بالین بیمار می برد. و چگونه باید داروها را نگهداری کند و با چه اسلوبی آن را مورد استفاده قرار دهد.
نور آفتاب خاصیت تجزیه کنندگی دارد. من بارها در هنگام عبور می بینم فروشنده برای به نمایش درآوردن محصول، آن را جلوی مغازه اش در معرض دید مشتریان قرار می دهد تا به زعم خود بازاریابی کرده باشد غافل از اینکه نور مستقیم خورشید در حال بی خاصیت کردن داروهاست و از گرد و و غبار هوا به حجم دارو اضافه می شود و نتیجه کار این است که بیمار از مصرف داروی گیاهی و نتیجه گرفتن از آن مایوس خواهد شد.
پس این بازاریابی نیست. این کار تخریب طب کهن و ایجاد ذهنیت غلط در اذهان مردم است.
در وزارت بهداشت، سازمان سمت و گمرک با چه چالش هایی مواجه هستید؟
واقعیت این است که مدیران وزارت بهداشت بخاطر پیروی از فرهنگ وارداتی داروهای شیمیایی حاضر به درک جایگاه واقعی طب سنتی نیستند و پیرو همین فرهنگ تمام بودجه های تعریف شده دارویی را صرف طب نوین می کنند در حالی که باید موثر بودن داروهای بومی و طب کهن را پذیرفت و در راستای مصالح سلامتی مردم از ترویج آن نیز کوتاهی نکرد.
کار صنعت داروسازی ما کپی کردن فرمول های داروهای شیمیایی است و نمی خواهیم گامی بیشتر از این برداریم.
کمک هایی که دولت های پیشرفته جهان به صنایع شان می کنند را دنبال کنید. اگر از ما حمایت شود ما با داروهایی عالی چشم بازارها را خیره خواهیم کرد.
متاسفانه پزشکان ما بنا به دلایلی که همکاران می دانند، عنایت خاصی به نسخه کردن داروهای خارجی دارند. در حالی که داروهای ما هم موثرتر هستند و هم عوارض جانبی بسیار کمتری دارند.
وزارت بهداشت می تواند با اختصاص ۱۰ درصد از بودجه، طب سنتی را به شرایط ایده آل رقابت با درمان های مبتنی بر داروهای شیمیایی ارتقا دهد.
وقتی رقابتی سازنده و منصفانه بین دو طب سنتی و شیمیایی روی دهد، این بیمار است که روش برتر را انتخاب خواهد کرد در حالی که در شرایط کنونی حکومت درمان های مبتنی بر داروهای شیمیایی یک تحمیل دور از انتخاب است و بیمار چاره ای بجز تن سپردن به تنها نوع درمان ندارد.
ما در کتاب داروسازی طب ایرانی است ۳۵ هزار نسخه درمانگرانه داریم که خاموش و فراموش و مظلوم رها شده اند. تنها فرهنگ وارداتی حاکم، فرهنگ استفاده از داروهای شیمیایی است که از حیاط خلوت داروسازیهای چندملیتی به جهان مصرف دیکته شده است.
روند افزایش مواد اولیه دارویی یکی از مشکلات شماست با آن چگونه کنار می آیید؟
گیاهان دارویی مانند بسیاری از کالاهای موجود، قیمت های مداوم افزایشی دارند. به طور مثال قیمت آویشن تا کیلویی ۷۰۰ هزار تومان هم رسیده است و این برای ساخت داروهای گیاهی یک چالش مستاصل کننده است.
در این روند مخرب، قیمت تمام شده مدام افزایش پیدا می کند و قدرت رقابت با داروهای شیمیایی را از ما می گیرد. وزیر محترم بهداشت باید با توجه به بومی بودن این نوع از داروسازی، حمایت های ویژه ای تدبیر کنند و برای امنیت حیات این صنعت چاره ای بیندیشند.
تحلیل شما از آینده داروسازی کشور در حوزه تولید داروهای گیاهی چیست؟
اثربخش نبودن بسیاری از داروهای شیمیایی در مقابله با بیماری کرونا، حباب تبلیغات داروسازهای چندملیتی را ترکاند و بسیاری از مردم به سوی داروهای گیاهی بازگشتند.
ما تا امروز دو سه مجوز به صورت ساشه اخذ کردیم که در راستای درمان کرونا عملکردهای عالی داشتند و توانستیم طی این دو سال جان بسیاری از بیماران مبتلا به کرونا را از مرگ نجات دهیم.
شرکت های زیادی داروهای ما را به رسمیت شناخته و از آن برای کمک به بیماران بهره می گیرند. استدعا دارم این موفقیت ها را پنهان نکنند و با اطلاع رسانی و حمایت، نه بخاطر مشهورتر شدن داروسازی بوعلی بلکه برای نجات دردمندان و مبتلایانی که نیازمند این داروهای عالی هستند.
از وزیر محترم می خواهم برای مدیریت قیمت مواد اولیه مورد نیاز ما، به تولید داروهای گیاهی کمک کنند و با رصد مشکلاتی که گریبان تولید را گرفته، به رفع مشکلات بپردازند.
بودجه در دست هزینه نباید همواره صرف شیمیایی شود باید منصفانه بخشی از آن را برای بهبود شرایط داروهای گیاهی اختصاص داد.
ناگفته هایتان از صنعت داروهای گیاهی را با مخاطبین در میان بگذارید
مشکلات شرکت های داروهای گیاهی با توجه به این که نوپا هستند بسیار زیاد است. وزارت بهداشت، کارگروهی را مامور کند تا اوضاع کارخانجات تولیدکننده گیاهان دارویی مورد بررسی تخصصی قرار گیرد.
وقتی اثربخشی داروها و کیفیت این محصولات رصد شود انصاف اقتضا می کند پای درد دلها بنشینید و از آن مهم تر به مشکلات رسیدگی کنید. این صنعت دوباره پا گرفته و صنعتی ایرانی است. اگر شما از آن حمایت نکنید ما از چه کسی انتظار حمایت داشته باشیم؟
مردم از داروهای گیاهی استقبال کرده اند و احیای طب کهن جواب داده است. نگذارید این چرخ در حال چرخیدن بخاطر مشکلات تورم و تحریم از حرکت بازبماند و دوباره خاموشی و فراموشی حاکم شود و این میراث و افتخار ملی و فرهنگی ایران از چشم و یاد ملتهای جهان مخفی بماند.
