آزمایش پزشکی شیوه ای علمی است که برای غربالگری، تشخیص طبی یا مانیتورینگ بیماری‌ها به کار می رود اما با توجه به گستره ی بیماری ها، چه آزمایش هایی تشخیص سودمندتری را به دنبال دارد؟
دکتر «مایکل موزلی» Michael Mosley مستندساز برنامه های پزشکی، برای پاسخ دادن به این سوال، علاوه بر بررسی شواهد علمی، شخصا تعداد زیادی از این آزمایش‌ها را بر روی خود انجام داده است.
دکتر مایکل موزلی
این بررسی ها را از چند و چون بیماری‌های قلبی آغاز می‌کنم چون بر حسب آمار سازمان بهداشت جهانی، بیماری قلبی، بالاترین سهم در آمار مرگ و میر را به خود اختصاص داده است.
ابتدا از من خون گرفتند تا مواردی مانند سطح کلسترول را بسنجند. سپس یک پزشک، قد، وزن و فشار خون من را اندازه گیری کرد. او تمام این اطلاعات را به یک نرم افزار آنلاین تحلیل مولفه های اصلی (QRISK) داد و پس از محاسبه ی اطلاعات معلوم شد که احتمال حمله ی قلبی یا سکته ی من در ۱۰ سال آینده حدود ۱۰ درصد است.
چنین نتیجه‌ای عالی نیست ولی از قرار معلوم از متوسط احتمال وقوع حمله ی قلبی برای افرادی در سن و سال من کمی پایین تر است.
پزشک گفت: که طبق دستورالعمل های خدمات بهداشتی من باید داروی استاتین مصرف کنم. دارویی که معمولا برای کاهش چربی و کلسترول تجویز می‌شود.
من در مورد استفاده از استاتین چندان مطمئن نیستم. این دارو خطر مرگ را در افرادی که به بیماری‌های قلبی مبتلا هستند کاهش می‌دهد ولی سودمندی آن برای افرادی که ظاهرا سالم هستند چندان قطعی نیست. علاوه بر این داروی استاتین، عوارض جانبی مثل افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دو دارد.
برای اطمینان از نتیجه ای که به من اعلام شد، آزمایش دیگری انجام دادم.
سیتیاسکن قلب، آزمایش مورد نظر من بود. برای انجام این آزمایش ناگزیر باید در معرض تابش اندکی اشعه ایکس قرار گرفت. در فرایند انجام آزمایش، فرد باید در یک ماشین مخصوص دراز بکشد و به او مادهای رنگی تزریق می‌کنند. تصاویری که این دستگاه از رگهای خون‌رسان به قلب (رگهای کرونر) می‌گیرد بسیار دقیق هستند و پزشکان با کمک آن می‌توانند انسداد ناکامل رگ های کرونر را مشاهده کنند.
یک پزشک متخصص قلب، نتیجه ی تصویربرداری سیتیاسکن من را مورد بررسی قرار داد. او با نشان دادن سایه‌های تیرهرنگ بسیار کوچکی در یکی از رگ های اصلی خون‌رسان به قلب (LAD)، گفت: «دلیل تیره بودن این نقطه، رسوب کلسترول در دیواره‌های رگ است».
من با کمی اضطراب از او پرسیدم: «خطرناک است»؟
پزشک متخصص در پاسخ گفت: «بله. قصد ندارم بیش از حد شما را نگران کنم ولی این موارد خطرناک هستند. چون طبیعت آنها غیرقابل پیش‌بینی است و در افرادی که عموما سالم هستند و نارسایی قلبی ندارند می‌توانند سکته قلبی ایجاد کنند. صبح می‌روید سر کار و دیگر برنمی‌گردید».
در انگلیس به این عارضه لقب بیماری «شوهرکش» داده‌اند.
پزشک متخصص نمی‌توانست احتمال وقوع حمله قلبی کشنده را با قاطعیت تعیین کند و گفت: که اگر می توانستیم چنین اظهارنظر صریحی مبتنی بر دانشی قطعی داشته باشیم، یک پیشرفت خارق‌العاده در علم پزشکی بود. او به من توصیه کرد که داروی استاتین مصرف کنم چون به گفته ی او «استاتین می‌تواند کلسترولی را که در جداره ی رگهای قلب رسوب کرده از بین ببرد».
من با هدف تهیه ی یک مستند پزشکی و با روحیه ای خوب این آزمایش را انجام دادم ولی پس از صحبت‌های پزشک متخصص، عبارت «شوهرکش» در ذهنم دور میزد.
به نظر من برخی آزمایش‌های تکمیلی سنجش شرایط قلب و عروق، ممکن است در مقایسه با آزمایش‌های ساده تر، جزئیات بیشتری از احتمال وقوع سکته ی قلبی به شخص ارائه ندهد ولی نگرانی وی را افزایش خواهد داد.
دومین بیماری که قربانیان زیادی دارد سرطان است.
در این باره برای تشخیص زودهنگام، آزمایش های غربالگری انجام می‌شود. در کشورهای پیشرفته، این آزمایش‌ها در برنامه های بهداشتی کشور گنجانده شده اند و به طور مثال بر اساس سن یا جنس انجام می‌شوند. آزمایش ماموگرافی برای غربالگری سرطان پستان در زنان بالای پنجاه سال یا پاپ اسمیر برای سرطان دهانه ی رحم در زمره ی این آزمایش ها هستند.
پژوهشی در انگلیس، غربالگری های بیماری را عامل نجات جان ۱۴۰۰ نفر در سال می داند اما مرکز معتبر دیگری در کپنهاگ با این نتیجه گیری مخالف است. آنها می گویند در سال های اخیر به دلیل پیشرفت در درمان سرطان پستان، به ماموگرافی (تصویربرداری برای تشخیص سرطان پستان) توجه لازم صورت نمی‌گیرد و پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند غربالگری نتوانسته موارد ابتلا به سرطان پستان پیشرفته را کاهش دهد.
دکتر «لونا هیث» Iona Heath رییس سابق انجمن ملی پزشکان خانواده بریتانیا و یکی از منتقدان قدیمی می‌گوید: ترجیح می‌دهد غربالگری (بیماریابی) سرطان پستان انجام ندهد. او می گوید:
«من ترجیح می‌دهم وقتی توده‌ای در سینه‌ام پیدا شد دنبال بهترین روش درمانی بروم».
اما دکتر «رابین ویلسون» Robin Wilson رییس هیئت مشورتی غربالگری سرطان پستان، معتقد است که غربالگری سرطان پستان جان افراد زیادی را نجات داده است اما خطراتی نیز وجود دارد.
«زنان باید از فوائد و خطرات این آزمایش کاملا اطلاع داشته باشند و یک تصمیم آگاهانه بگیرند. ما پزشکان نیز باید دانش و تجربه ی خود را در مورد سرطان‌هایی که نیاز به درمان ندارند بالا ببریم».
سرطان پروستات هر ساله در بریتانیا حدود ۱۰ هزار قربانی می‌گیرد اما غربالگری این بیماری حتی از سرطان پستان نیز بحث برانگیزتر است. دلیل آن دقیق نبودن تست تشخیص آنتیژن اختصاصی پروستات (PSA) است.
درباره ی موارد پروستات، درست مثل غربالگری سرطان پستان، نمی شود به یقین گفت که کدامیک به شکل تهاجمی رشد خواهند کرد و کدامیک خطرساز نخواهد بود.
در صورت تشخیص توده در پروستات، گزینه‌های مختلفی پیش روی فرد مبتلا قرار دارد. گزینه ی جراحی و پرتودرمانی که می تواند عوارضی مثل از دست دادن کنترل ادرار و یا ناتوانی جنسی به دنبال داشته باشد و گزینه ی انتظار که به نوعی مدارا و زیر نظر گرفتن توده‌هاست.
پزشکان پس از تشخیص توده در پروستات به جای دخالت و جراحی، معمولا ترجیح می‌دهند صبر کنند و ببینند که آیا این توده‌ها با سرعت رشد کرده و بدخیم هستند و یا می شود با حضورشان کنار آمد و ضرری ندارند.
دکتر وینسنت که یک برنامه ی پایش غده ی پروستات را در بیمارستانی در شهر کمبریج اداره می‌کند اظهار داشت: «تحقیقاتی که چندی پیش در مورد مردان مبتلا به انواع سرطان پروستات انجام شد نشان داد که ضریب زنده ماندن این افراد ده سال پس از تشخیص بیماری بین آن هایی که جراحی کرده یا نکرده‌اند تفاوتی نداشته است. مهمترین نکته ی تحقیقات این بود که جراحی و روش های رادیکال دیگر برای مردانی که با خطر ناچیز ابتلا به سرطان روبرو بودند هیچ فایده ای نداشت».
تست تشخیص سرطان روده آزمایشی است که همه ی متخصصانی که من با آنها صحبت کردم، موافق انجام آن هستند و خود آنها نیز این تست را انجام خواهند داد. این پیشرفته‌ترین آزمایش پزشکی نیست ولی می‌تواند جان شخص مبتلا را نجات دهد.
در حال حاضر آزمایش خون نهفته در مدفوع برای افراد ۶۰ تا ۷۴ سال هر دو سال انجام می‌شود و از دو سال پیش نیز در سطح محدود برای افراد بالای ۵۵ سال سیگموئیدوسکوپی (flexiblesigmoidoscopy) انجام می‌شود، یعنی نگاه کردن به داخل روده با استفاده از یک لوله ی منعطف دوربین‌دار که تصاویر را برای صفحه نمایش پزشک ارسال می کند.
تست CBC چیست؟
آزمایش CBC مخففComplete Blood Count به منظور اندازه گیری کامل خون انجام می شود تا پزشک، اطلاع جامعی از وضعیت سلامتی بیمار خود داشته باشد. این آزمایش می تواند کم خونی، عفونت ها و برخی اختلالات دیگر را در خون مشخص سازد.
تست CBC همه ی سه نوع سلول خونی اعم از گلبول سفید، قرمز و پلاکت را بررسی کرده و آنها را مورد شمارش دقیق قرار می دهد.
شاخص MCH در آزمایش خون چیست؟
یکی از مشخصه هایی که پزشکان برای اطلاع از وضعیت سلامتی بیماران خود، می خواهند از آن مطلع شوند، سطح MCH است.
این شاخص برای شناسایی اختلالات خونی استفاده می شود. اما استفاده از آن برای واقف شدن به وضعیت بیماری کار چندان آسانی هم نیست. سطوح مختلف MCH می تواند علائم متفاوتی به دنبال داشته باشد که هر کدام درمان‌های خاص خود را می طلبند.
MCH (Mean Corpuscular Hemoglobin)، به معنای میانگین هموگلوبین گلبولی است. سطح MCH به متوسط هموگلوبین موجود در گلبول قرمز اشاره دارد. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد و نقش آن حمل و نقل اکسیژن و دی اکسیدکربن در خون است.
علائم سطح پایین MCH
در آغاز، سطح پایین MCH علائم مشخصی ندارد ولی با تداوم کاستی، نشانه های پایین بودن سطح MCH ظاهر می شود:
تنگی نفس
بی بنیه بودن
خستگی زیاد
سرگیجه
احساس ضعف عمومی
نشانه ی دیگر کاهش سطح MCH عوارض پوستی است. در این عارضه پوست فرد مبتلا، پریده رنگ می شود. با ظهور این علائم باید بدون اتلاف وقت، به پزشک مراجعه کنید.
نشانه های سطح بالای MCH
سطح بالای MCH گویای عارضه ی آنمی مایکروست می‌باشد.
این اختلال می تواند به دلایل زیر رخ دهد:
بیماری‌های کبدی
پرکاری غده ی تیروئید
استفاده زیاد الکل
عوارض بعضی از سرطان‌های خاص
عوارض برخی عفونت‌ها
استفاده ی زیاد از داروهایی که دارای استروژن هستند
نشانهی سطح بالای MCH
سطح بالای MCH ناشی از آنمی ماکروسیت می تواند با بروز علائم زیر همراه باشد:
خستگی
رنگ پریدگی پوست
افزایش ضربان قلب
ناخن‌های شکننده
عدم تمرکز
حیرانی و ضعف حافظه
علائم گوارشی نیز می تواند در مبتلایان آنمی ماکروسیت ظاهر شود. بی اشتهایی، کاهش وزن و اسهال، نشانه های دیگری از ابتلا به این بیماری هستند.
