بر ما صنعت دارو چه گذشت؟؟؟
دیدگاه های مختلف در ارتباط با چگونگی تولد، رشد و بالندگی صنعت داروی ایران، موجب شناخت هر چه بیشتر ضعف و قوت های این صنعت از سوی متولیانی است که بخشی ناخدایان هدایت این کشتی و برخی دیگر ساکنان آن هستند و تعامل هر چه بهتر و بیشتر این دو طیف از دست اندرکاران، به بهبود شرایطی خواهد انجامیدکه تعیین کننده جایگاه آینده صنعت مباهات آفرین داروسازی کشور است. به بررسی صنعت داروسازی ایران که به همت تیم تحقیقاتی اقتصاد و مدیریت دارو با همکاری سندیکای تولید کنندگان داروهای انسانی و با بازنویسی و ویرایش دکتر «فضل الله حیدرنژاد» عنایت فرمایید.
علی رغم اهمیت صنعت داروسازی در کشور، وجود ابر چالش هایی توسعه این صنعت را کند و با ابهاماتی مواجه کرده است. نحوه مواجهه سیاست گذار با صنعت داروسازی از یک سوی طیف به عنوان «یک بخش کاملا وابسته به وزارت بهداشت به عنوان تأمین کنندگان داروی مورد نیاز کشور» تا آن سوی طیف «به عنوان یک صنعت مستقل و نوآور» یکی از مهم ترین این چالش هاست.
صنعت دارویی ایران با بیش از صد بنگاه کوچک و بزرگ (با ارزی معادل ا مییلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار)، سال هاست که به عنوان تکیه گاهی محکم برای دولت به تأمین نیاز دارویی کشور پرداخته است.
نگاه تأمین کننده به صنایع در ایران ریشه ای قدیمی دارد و شاید بتوان این نگاه را همراه ورود صنایع جدید به کشور ردیابی نمود. البته این نگاه در دوره های مختلف شدید یا تضعیف شده و به دنبال آن سیاست های متفاوتی نیز بر صنعت اعمال گشته است.
صنعت داروسازی در قبل از انقلاب
پیش از انقلاب اسلامی، نگاه تأمین کنندگی نیاز داخل و ورود به عرصه صنایع مدرن و فناورانه، منجر به تأسیس کارخانه های داروسازی آن زمان شد. این کارخانه ها که اغلب تحت لیسانس شرکت های چند ملیتی به تولید محصول می پرداختنـد از نظر دانش و مدیریت نیز وابستگی زیادی به آن شرکت ها داشتند و عملاً بیشتر به شعبه ای از شرکت های چند ملیتی در کشور شباهت داشتند تا صنایع ایرانی.
صنعت داروسازی بعد از انقلاب
بعد از انقلاب با توجه به تغییر فضای عمومی کشور و تأکید بر استقلال (در گفتمان اصلی جامعه)، صنایع دارویی نیز دچار تغییراتی شد و با تغییر مالکیت و ملی شدن، ارتباط خود را با شرکت های چند ملیتی قطع شده دید.
در این دوره با توجه به نگاه ضد سرمایه داری و پررنگ بودن گفتمان عدالت اجتماعی از یک سو و محدود شدن منابع ارزی ناشی از وقوع جنگ تحمیلی از سوی دیگر، صنعت دارو دستخوش تغییری بنیادین شد. نسخه نویسی و تجویز داروها صرفاً با نام ژنریک صورت می گرفت و بیمه ها و نظام بازپرداخت نیز این نام ها و قیمت پایه آن ها را به رسمیت می شناخت. این تغییر بنیادین به طرح ژنریک شهرت یافت و باعث ایجاد تغییراتی اساسی در ساختار و عملکرد صنعت دارویی ایران گردید.
صنایع داروسازی قبلاً محصولات خود را غالباً با نام های Brand جهانی عرضه می کردند و قیمت واحد دارو در کشور نسبتاً بالا بود. اما پس از اجرای طرح و به کارگیری اسامی عمومی، قیمت ها کاهش یافت. تعداد تولیدکنندگان برای محصولات مشابه و لزوم کنترل و مدیریت (با توجه به شرایط جنگ) منجر به اجرای سهمیه بندی بازار از سوی وزارت بهداشت شد. در این روش میزان تولید هر یک از شرکت ها تعیین و صنایع عملاً به عوامل تولید سفارشات و نیازهای دولت تبدیل شد و این تغییر منجر به کاهش بیش از پیش بازاریابی و رقابت بین شرکت ها و صنایع در بازار گردید.
https://www.aparat.com/v/70apM
دهه دوم پس از انقلاب
در دهه دوم پس از انقلاب که به دوران سازندگی معروف شد تغییراتی در نگاه حاکم بر جامعه ایجاد شد و رویکرد آزادسازی اقتصادی مجدداً در دستور کار قرار گرفت.
در این دوره مالکیت اکثر بنگاه های دارویی که پس از انقلاب کاملاً دولتی شده بود در طی زمان به نهادها و بنیادهای وابسته به دولت واگذار گردید. دولت به تجهیز و نوسازی صنایع دارویی از طریق تخصیص ارز ارزان قیمت برای واردات ماشین آلات دارویی پرداخت.
هم زمان با این تحولات، تمایل بخش خصوصی و شبه خصوصی برای سرمایه گذاری نیز افزایش یافت. با این حال سیاست های انقباضی، به دلیل تخصیص ارز دولتی برای واردات مواد اولیه به صنایع دارویی و تداوم اجرای طرح ژنریک، کماکان سیطره خود را بر بازار دارویی کشور حفظ کرد و لذا باز هم بازاریابی این حرفه چندان توسعه نیافت. اما علی رغم افزایش تقاضا به دلیل رشد جمعیتی کشور و ارتقا سطح نیازهای مردم پس از جنگ، سرعت افزایش عرضه از افزایش تقاضا پیشی گرفت و رقابت چند شرکت برای عرضه محصولات مشابه در بازار شدت گرفت.
ناکارآمدی روش های گذشته در کیفی سازی، متنوع سازی، توسعه فناوری از یک سو و تغییر فرهنگ مصرف در جامعه از سوی دیگر موجب شد در دهه سوم پس از انقلاب شاهد رقابتی تر شدن بازار و اعمال تغییرات و تعدیلاتی در طرح ژنریک باشیم.
فاصله صنعت داروسازی ایران با استانداردهای جهانی بیشتر به چشم آمد و نگاهی منفی به طرح ژنریک (به عنوان علت این شکاف و فاصله در میان سیاست گذاران) شکل گرفت. لذا با ارائه تفسیری متفاوت از طرح ژنریک، معرفی محصولات برند ژنریک تولید داخل در این دوره رواج پیدا کرد و عملا بازار نسبت به دو دهه قبل رقابتی تر و آزادتر گشت. در این دوره معرفی داروهای جدید به بازار شدت گرفت و بازاریابی و فروش در شرکت ها رونق پیدا کرد.
بازار دارویی ایران در این سال ها رشد سریعی را تجربه می کرد و سهم داروهای وارداتی از این رشد بیشتر از داروهای تولید داخل بود.
با این حال نگاه سیاست گذار و دولت به صنعت دارو در این دوره کماکان نگاه تأمین کنندگی بود و لذا ناظر بر فاصله گرفتن محصولات تولید داخل از مشابه خارجی یا تمایل مصرف کننده به مصرف داروی خارجی بودیم.
مـوازی با این تغییـرات، شاهـد رشد و توسعه صنایع تولیدکننده فرآورده های طبیعی و گیاهی و مکمل ها و شکل گیری زیست فناوری (بیوتک) دارویی شدیم و شرکت های پیشرو در زیست فناوری متولد شدند.
دهه چهارم پس از انقلاب، دوره رشد و شکوفایی صنعت زیست فناوری دارویی در کشور است.
این صنعت جایگاه خود را در بازار داخل تثبیت کرد و نفوذ قابل قبولی در بازارهای منطقه ای پیدا کرد. هم چنین میزان سرمایه گذاری خصوصی در صنعت مواد اولیه دارویی نیز افزایش یافت.
تولیدکنندگان فرآورده های طبیعی، گیاهی و سنتی هم با عنایت به تجربه دهه گذشته و حمایت های موجود، به توسعه و رشد خود ادامه دادند و شرکت هایی با برخورداری از استانداردهای تولید بهتر و بسته بندی و فرمولاسیون به روزتر، شکل گرفتند.
صنایع داروهای شیمیایی، در این دوره کماکان با مشکل ظرفیت خالی و رقابت در بازار مواجه بودند. هم چنین در این دوره سیاست مشروط کردن اجازه واردات به سرمایه گذاری هم زمان در تولید داخل برای شرکت های وارداتی، باعث افزایش سرمایه گذاری، بالارفتن استانداردهای تولید و زمینه سازی انتقال فناوری به داخل کشور شد، که نتیجه آن ارتقاء قدرت و وسعت حضور این شرکت ها در صنعت داروسازی بود.
از آن جائی که در هیچ یک از دوره های فوق، صنعت قابلیت و انگیزه لازم برای خروج از بازار داخل را از خود نشان نداده است افزایش روز افزون تعداد تولیدکنندگان با وجود ثابت بودن سقف عددی باعث کوچک شدن سهم متوسط هر شرکت از کل بازار شده است و این مسأله به رقابتی شدید و فرساینده بین تولیدکنندگان برای سهم گیری از بازار محدود و کم رونق داخل انجامیده و زنگ خطری جدی را برای صنعت دارو به صدا در آورده است که راهی به جز تصمیم جدی برای ورود به بازارهای بین المللی باقی نمی گذارد.
https://www.aparat.com/v/KMQTW
