رسوراترول ترکیبی اعجاب انگیز در سلامت و افزایش طول عمر

تلاش برای کندسازی روند سالخوردگی و به طبع دور کردن بیماری های مرتبط با پیری در سالهای اخیر با نام مکملی موسوم به رسوراترول Resveratrol همراه شده است.

با جستجوی واژه Resveratrol در سایت فروشگاههای اینترنتی تمام کشورهای جهان، با صدها برند تولید کننده دارو و مکمل مواجه می شویم که در عرضه این محصول به مردم خود اهتمام دارند.

این در حالی است که در بازار ایران هیچ محصول ایرانی یا خارجی از این مکمل در دسترس نیازمندان آن قرار ندارد.

ماهنامه آفتاب سلامت در این راستا از پروفسور سودابه داوران، بانوی دانشمند ایرانی خواست تا در معرفی این ماده ارزشمند به مراکز داروسازی و تولید مکمل، بذل عنایت کرده که مقاله زیر به قلم ایشان در همین راستا منتشر می شود.

آفتاب سلامت امیدوار است که این مقاله مورد تامل بانیان تولید دارو و مکمل قرار گرفته و بزودی شاهد عرضه این محصول مفید در بازارهای داخل کشور باشیم.

تلاش برای کشف اکسیر حیات که قادر به طولانی شدن عمر و تاخیر پیری باشد از زمان های قدیم آغاز شده است.

اخیراً ژنتیک مولکولی مدرن موفق به شناسایی ژنهای اصلی و مسیرهای درگیر در روند پیری شده است و بشر را به تحقق این هدف نزدیکتر کرده است.

دستکاری بر روی مسیر های سیگنالینگ سلولی بطور گسترده ای برای تنظیم طول عمر در موجودات زنده بررسی شده است. علاوه بر این، اخیراً مداخلات رژیم غذایی و دارویی که می تواند طول عمر را افزایش داده و از بیماری های مرتبط با سن جلوگیری کند، توسعه یافته اند.

از سوی دیگر ثابت شده است که محدودیت کالری (Carley restriction; CR) یعنی کاربرد یک رژیم غذایی که شامل کالری دریافتی پایین است، منجر به افزایش طول عمر در موجودات زنده با گونه های مختلف شده است. بی تردید کشف و اصلاح مولکولهایی که بیماریهای مرتبط با سن را درمان کنند، تأثیر عمده ای بر سلامت و اقتصاد جهانی خواهد داشت.

استفاده از مکمل های غذایی به عنوان جایگزین یا همراه با روش کاهش کالری دریافتی از روش های مطمئن برای ارتقا سلامتی، پیشگیری از  برخی بیماری ها  و افزایش طول عمر محسوب می شود.

مکمل های غذایی (Dietary Supplement) به فرآورده های گیاهی و طبیعی خوراکی از قبیل ویتامینها، مواد معدنی، آمینو اسیدها اطلاق می شود.

طبق تعریف سازمان غذا و دارو مکمل های غذایی فرآورده هایی هستند که حاوی مواد مغذی بوده، فقدان و یا کمبود یک یا چند ماده مغذی اولیه در رژیم غذایی را تکمیل می نمایند و از طریق ارتقاء عملکرد و یا پیشگیری از اختلالات دستگاههای مختلف بدن موجبات افزایش سلامت را فراهم می کنند. از مکمل های غذایی پر کاربرد به ویتامینD   و ویتامین B₁₂  و مواد معدنی مانند کلسیم، آهن و مواد گیاهی مانند سیر و همچنین گلوکز آمین، پروبیوتیک ها و روغن ماهی می توان اشاره کرد.

مکمل های غذایی حاوی استیلبنوئید ها

استیلبنوئیدها(stilbenoides) ترکیبات فنولیک طبیعی هستند که توسط گیاهان مختلف تولید می شوند. استیلبنوئیدها به عنوان فیتوآلکسین ها(phytoalexine) طبقه بندی می شوند و در پاسخ به اشعه ماوراء بنفش، صدمات یا سموم باکتریایی و قارچی توسط گیاهان سنتز می شوند.

این مواد شیمیایی به لحاظ داشتن حلقه استیلبن (دی فنیل اتیلن) مشترک هستند و اختلاف آن ها در نوع و موقعیت گروههای عاملی استخلافی روی حلقه است. در طی چند سال گذشته ترکیبات مبتنی بر استیلبن به دلیل نقشهای متنوع بیولوژیکی در انسان مورد مطالعه قرار گرفته است. از بین استیلبنوئیدها، رسوراترول (resveratrol)  بیشتر مورد توجه و مطالعه قرار گرفته است.

دلیل این مطالعه گسترده کثرت فعالیتهای بیولوژیکی ناشی از رسوراترول است.

خواص بیولوژیک مهم آن عبارتند از اثرات آنتی اکسیدان، ضدتوموری، ضدویروس، ضد التهاب و افزایش طول عمر است.  استفاده از مکمل رژیم غذایی حاوی مولکول های کوچک مانند راپامایسین، متفورمین، اسپرمیدین و رسوراترول می تواند طول عمر ارگانیسم های مختلف را افزایش می دهد. از میان استیلبنوئیدها، رسوراترول نه تنها به علت سمیت پایین بلکه به دلیل توانایی چشمگیر خود در معالجه و مقابله با تعدادی از بیماریهای مرتبط با سن در پستانداران، از جمله بیماری های قلبی ، سرطان ، بیماری آلزایمر و دیابت در افزایش طول عمر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

ساختمان شیمیایی و منابع طبیعی رسوراترول

رسوراترول با نام شیمیایی۳،۵،۴’-trihydroxystilbene   اولین بار در سال ۱۹۳۹ در عصاره اتانولی گیاه hellebore Veratrum grandiflorum یافت شد. ترانس رسوراترول (ترانس-۳،۵،۴ تری هیدروکسی استیلبن) یک فیتوآلکسین پلی فنلی طبیعی است که در بسیاری از گیاهان به ویژه در انگور وجود دارد.

غلظت این ترکیب در پوست و دانه های انگور، انواع توت ها، بادام زمینی، آلوئه ورا و چای سبز زیاد است. غلظت رسوراترول در انگور  μg/g 50–۱۰۰  است. یعنی به ازای هر گرم انگور ۵۰ الی ۱۰۰ میکروگرم رسوراترول وجود دارد. در فر اورده های تخمیر انگور مانند شراب قرمز غلظت رسوراترول افزایش می یابد.

تحقیقات گسترده ای بر روی خواص کاهش کلسترول و سایر خواص رسوراترول از قبیل خواص ضد رشد سلول های بدخیم (antiproliferative) ، ضد التهاب (anti-inflammatory) ، آنتی اکسیدان(antioxidant) نوروپروتکتیو (neuroprotective)،  ضد رگسازی (antiangiogenic) آنتی ویروس (antiviral) و خواص افزایش طول عمر، جلوگیری از سکته ها و کاهش وزن رسوراترول انجام گرفت.

مکانیسم اثر رسوراترول

رسوراترول یک فعال کننده Sirtuin1 است و نقش خود را در افزایش طول عمر از طریق مکانیسم محدود کردن کالری ایفا می کند و از این رو سوخت و ساز بدن را تنظیم می کند آنزیم داستیلاز  SIRT1 وابسته به نیکوتین آمید آدنین دینوکلئوتید (NAD⁺) در پیشگیری از بسیاری از بیماری های وابسته به سن مانند سرطان ، بیماری آلزایمر و دیابت نوع ۲ نقش دارد.

در سطح سلولی، SIRT1 ترمیم DNA و آپوپتوز ، ساعتهای شبانه روزی(circadian clocks)  ، مسیرهای التهابی ، ترشح انسولین و بیوژنز میتوکندری را کنترل می کند. ترکیباتی به نام ترکیبات فعال کننده سیرتویین (sirtuin-activating compounds; STACs) باعث فعال شدن این آنزیم می شوند.   سه نسل از ترکیبات فعال کننده آنزیم داستیلازSIRT1 شامل رسوراترول(resveratrol)، کوئرستین (quercetin) و بوتئین (butein. به نظر می رسد رسوراترول در بسیاری از مسیرهای سیگنالینگ سلولی مداخله می کند.

اثرات کاهش کلسترول و کاهش فشار خون رسوراترول

رسوراترول سبب کاهش کلسترول خون، افزایش HDL یا کلسترول مفید خون و کاهش وزن و چربی می شود. به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی، رسوراترول می تواند یک مکمل امید بخش برای کاهش فشار خون باشد.

تحقیقات نشان داده اند که دوزهای زیاد ممکن است در کاهش ضربان قلب کمک کند. رسوراترول می تواند فشار خون سیستولیک که به عنوان عدد بالاتر در فشار خون ظاهر می شود، کاهش دهد. فشار خون سیستولیک به طور معمول با افزایش سن که شریان ها سفت می شوند افزایش یابد که یک عامل خطر مهم برای بیماری های قلبی است. رسوراترول با تولید اکسید نیتریک، این اثر کاهش فشار خون را نشان داده است.

 یک اپیدمیولوژیست فرانسوی در سال ۱۹۸۰ برای نخستین بار مفهومی به نام ” پارادوکس فرانسوی” را بیان کرد با این مضمون که با وجود مصرف کلسترول بالا توسط فرانسوی ها، بیماری های قلبی- عروقی در میان فرانسوی ها پایین است.

اثر رسوراترول در تاخیر پیری

تحقیقات متعدد بر روی حیوانات نشان داده است که مصرف رسوراترول می تواند طول عمر حیوان را افزایش دهد. میتوکندری ها موتورهای پویای انرژی سلولی هستند. یک تئوری برجسته در ارتباط با روند پیری سلولی این است که فرسودگی  میتوکندری عامل اصلی پیری است. هنوز مشخص نیست که چرا میتوکندری ما با پیر شدن  از بین می روند.

شواهد نشان می دهد که کاهش میتو کندریایی سلول  منجر به نارسایی های متعدد از نارسایی قلبی تا دژنره شدن عصبی و نهایتا پیری می شود. تحقیقات اخیر حاکی از آن است که ممکن است تحلیل میتوکندری با استفاده از مکمل های رژیم غذایی که باعث افزایش سطح سلولی یک مولکول به نام NAD (نیکوتین آمید آدنین دینوکلئوتید) می شود،  افزایش یابد.

مهمترین نقش نیکوتین آمید آدنین دی نوکلئوتید، متابولیسم انرژی آن است.

میزان کاهش این مولکول با افزایش سن در زوال میتوکندری نقش دارد. مکمل های حاوی نیکوتین آمید ریبوزید(nicotineamide riboside; NR) ، که پیش ماده NAD است در مقادیر کم در شیر یافت می شود و قادر به افزایش سطح NAD می باشد. در حمایت از این ایده، نیمی از برندگان جایزه نوبل و سایر دانشمندان برجسته با دو شرکت کوچک که مکمل های NR را ارائه می دهند همکاری می کنند.

داستان NAD در اواخر سال ۲۰۱۳ با یک مقاله مشهور توسط دیوید سینکلر Sinclair و همکارانش در دانشگاه هاروارد آغاز شد. سینکلر در اواسط دهه ۲۰۰۰ برای تحقیق در مورد مخمرها و موشها به شهرت رسید که نشان می دهد ماده موجود در شراب قرمز یعنی رسوراترول اثرات ضد پیری مشابه با محدودیت کالری را نشان می دهد.

این بار آزمایشگاه وی اعلام کرد که میتوکندری در ماهیچه های موش های مسن پس از تنها یک هفته تزریق با NMN (نیکوتین آمید مونوکلئوتید) ، دوباره به سطح سلول های جوان بر می گردند. یافته های NAD با داستان چندین ساله در مورد آنزیم هایی به نام sirtuins ، که به نظر محققان، بازیگران اصلی در تأمین طول عمر و مزایای سلامتی محدودیت کالری هستند، ارتباط دارد.

به نظر می رسد رسوراترول یکی از فعال کننده های آنزیم های سیرتین یعنی  SIRT1 است که در در دوزهای زیاد به محافظت از موش ها در مقابل رژیم های غذایی پرچرب کمک می کند. تقویت کننده های NAD با مکمل هایی مانند رسوراترول اثرات هم افزایی دارند و به تقویت میتوکندری و جلوگیری از بیماری های مرتبط با پیری کمک کنند در پروژه ای بر روی مکمل حاوی NR که شبیه  رسوراترول است و پتروستیلبن نام دارد و در زغال اخته و انگور یافت می شود کار می کنند.

اثر رسوراترول در درمان بیماری ناشی از کرونا ویروس (کووید ۱۹)

تحقیقات اخیر نشان داده اند که رسوراترول در درمان بیماری های ویروسی از قبیل ویروس آنفولانزا،  MERS-CoV infection و  (Pseudorabies virus (PRV از طریق ممانعت از تکثیر ویروس نیز موثر عمل کرده است. برخی محققان اثرات هم افزایی (synergistic) رسوراترول را با داروهای درمان ویروس ایدز گزارش داده اند.

پاندمی کووید ۱۹ یک تهدید بزرگ برای سلامت جهانی است.

در حال حاضر، هیچ داروی قدرتمند برای درمان آن در دسترس نیست. تلاش برای توسعه داروهای جدید به ویژه از منابع طبیعی گیاهی منطقه ای بسیار زیاد است.

کرونا ویروس جدید که در اواخر سال ۲۰۱۹ پدیدار شد، یک بیماری همه گیر است که به یک چالش جهانی تبدیل شده و صدها هزار نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار داده است. کرونا ویروس جدید مانند سایر کرونا ویروسها به coronaviridae تعلق دارد که ویروس های پاکتی پوشش دار با تک رشته RNA در ژنوم خود هستند.

غشای این ویروس ها مشتق شده از میزبان است و دارای گلیکوپروتئین هایی می باشد که همانند میخ (spike) روی آن قرار گرفته اند و و ژنوم را احاطه کرده است که آن هم در نوکلئوکپسید محصور می باشد که در حالت غیرفعال به صورت مارپیچ قرار می گیرد اما در حالت فعال ویروس شکل کروی پیدا می کند.

این ویروس از چهار زیر گروه آلفا، بتا، گاما و دلتا کرونا ویروس تشکیل شده است نوع بتا و آلفا کرونا ویروس در پستانداران منتقل می شوند و باعث سندرم شدید تنفسی در انسان مانند SARS coronavirus (SARS) و coronavirus سندرم تنفسی خاور میانه (MERS-CoV) می شوند.

این ویروس مانند کرونا ویروس سارس از طریق پروتئین اسپایک با استفاده از آنزیم آنژیوتانسین – ۲ (ACE2) به عنوان گیرنده بر روی سلولهای میزبان وارد سلولهای اپیتلیال می شود. با این حال، کووید ۱۹ بسیار آلوده تر و مسری از سارس است و دارای عفونت و میزان مرگ و میر بسیار بالاتر است.

یکی از مهمترین دلایل آسیب گسترده تر و ناگهانی ناشی از کووید ۱۹ ، جدید بودن و سرعت بالای نوترکیبی آن است.  

اگرچه داروهای امیدوار کننده ای مانند Remdesivir و استفاده از پلاسمای بیماران بهبود یافته وجود دارد، اما درمان های کمکی، بی خطر و ایمن و به طور گسترده ای در دسترس برای کاهش بار بیماری است. به عنوان مثال اثرات درمانی خوبی در ترکیب ایندومتاسین و رسوراترول گزارش شده است.

حفظ سلامت متابولیک طبیعی و همچنین یک رژیم غذایی سالم سرشار از آنتی اکسیدان ها در تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار حائز اهمیت است.

ثابت شده است که رسوراترول می تواند با مکانیسم های زیر ویروس کرونا را مهار کند:

• مسیر سیگنالینگ ERK 1 / 2 را فعال می کند.
• مسیر سیگنالینگ ERK 1 / 2 فعال می کند. که به بقای سلولی و ترمیم DNA سلول در مقابل آسیب آن توسط ویروس منجر می شود.
• مسیر سیگنالینگ FGF -2 را تنظیم می کند. که جلوی آپوپتوز و مرگ سلولی ناشی از ویروس را می گیرد.
• سایتوکایین های التهابی را با تداخل در فاکتر هسته ای (Nuclear Factor; NF) مهار می کند
• شکستن Caspase 3 را که در آپوپتوز سلولی مشاهده می شود کاهش می دهد.

بطور خلاصه با مکانیسم های متعدد سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند. به نظر می آید جهان ما بیش از هر چیز از تهاجم ویروس ها به مخاطره افتاده است. انواع بیماری های ویروسی مانند آنفولانزای اسپانیا در ۱۹۱۸ ، آنفولانزای هنگ کنگ در سالهای ۱۹۶۸،  آنفولانزای خوکی در سال و ۱۹ ۱۹۷۶و ویروس مرگبار کووید ۱۹ در سال ۲۰۱۹ توسط ویروس ها ایجاد می شود.

بهترین راه برای مبارزه با ویروس ها پیشگیری از ابتلا است. ما برای اینکه بتوانیم با آنها مبارزه کنیم، باید به سیستم ایمنی خود اعتماد کنیم.

از آن جایی که داروهای ضد ویروسی محدود هستند و بر روی طیف محدودی از ویروس ها موثر هستند بنابراین این مسئله بسیار مهم است که چگونه بتوانیم  سیستم ایمنی بدن خود را بهبود بخشیم تا از آن محافظت کنیم.

نویسنده: پروفسور سودابه داوران