درمان سرطان با استفاده از پیوند سلول های بنیادی

دکتر سودابه داوران، رییس آزمایشگاه و عضو موسس مرکز تحقیقات نانو تکنولوژی دارویی دانشگاه علوم پزشکی تبریز

 سلول‌های بنیادی سلول های اولیه‌ای هستند که می توانند به انواع مختلف سلول های بدن انسان تبدیل شوند. از سلول های بنیادی می توان در تولید سلول‌ها و ترمیم بافت‌های مختلف در بدن انسان استفاده کرد.

 سلول های بنیادی در درمان انواع بیماری ها از قبیل سرطان، دیابت، آلزایمر، پارکینسون، ام اس، سکته قلبی، سیروز کبدی و سایر بیماری ها استفاده شده است.

پیوند سلول های بنیادی

پیوند سلول های بنیادی (stem cell transplant) روش بسیار نوید بخشی در درمان انواع سرطان است. سلول های بنیادی خون ساز (Hematopoietic)، در این روش درمان از اهمیت بیشتری برخوردار هستند چون این سلول ها می توانند به انواع سلول های خونی شامل گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها تبدیل شوند. این سلول‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بنیادی در مغز استخوان، جریان خون و خون بند ناف وجود دارند.

پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز، در درمان برخی از انواع سرطان، مانند لوسمی، لنفوم و میلوم به کار رفته است. در درمان سرطان خون با این روش، سلول های مغز استخوان شخص بیمار با سلول های بنیادی مغز استخوان فرد اهدا کننده سالم تعویض می شود. در بیمارانی که همه سلول های مغز استخوان و گلبول های سفید غیر طبیعی بیمار به روش شیمی درمانی یا پرتو درمانی قوی از بین رفته اند، سلول های بنیادی مغز استخوان شخص سالم از طریق تزریق به خون فرد بیمار وارد می شود. پس از وارد شدن سلول های بنیادی شخص سالم به خون شخص بیمار، مغز استخوان شخص بیمار شروع به تولید گلبول های سفید سالم می کند.

سلول های بنیادی را می توان از خود فرد (پیوند اتولوگ) و یا از شخص دیگری دریافت نمود (پیوند آلوژنیک). اگر سلول های بنیادی توسط شخص دیگری اهدا شده باشد نیاز به مطابقت نزدیک با خود بیمار وجود دارد. سلول های اهدایی برادر یا خواهر بیمار بیشترین مشابهت را با فرد دریافت کننده دارند. این مطابقت در دوقلو های همسان بسیار بالاتر است که موفقیت پیوند را افزایش می دهد (پیوند سینرژیک).

در روش سلول درمانی سرطان با استفاده از سلول های بنیادی خون ساز، می توان از سلول های بنیادی خون بند ناف استفاده کرد.

خون بند ناف خونی است که پس از تولد نوزاد و بریده شدن بند ناف، در بند ناف باقی می ماند و حاوی گلبول های قرمز، گلبول های سفید، پلاکت ها و پلاسما است. علاوه بر این خون بند ناف منبعی غنی از سلول های بنیادی است که می تواند در سلامتی و طول عمر نوزاد و بستگانش در آینده بسیار حیاتی باشد. بانک خون بند ناف برای ذخیره خون بند ناف در اکثر کشورها وجود دارند. پس از تولد نوزاد و بریدن بند ناف، خون بند ناف و جفت کشیده شده و نگهداری می شود.

پیوند خون بند ناف عمدتا در درمان کودکان مناسب تر است چون نیاز به حجم کم از سلول های جمع آوری شده دارند. در مورد بزرگ سالان می توان این نوع پیوند را با استفاده از سلول های بنیادی دو بند ناف انجام داد. (Double transplant).

اخیرا محققان نوع جدیدی از سلول های بنیادی به نام سلول هابی بنیادی پر توان (IPS) تولید نموده اند که منشا جنینی ندارد و نوعی سلول بنیادی مهندسی شده با استفاده از سلول های خود شخص بیمار است. این نوع سلول ها نه تنها می توانند در درمان انواع بیماری ها به کار روند، در مهندسی بافت و پزشکی باز ساختی نیز برای جایگزین کردن بافت یا عضو صدمه دیده یا پرورش یک عضو کامل کاربرد دارند.

زریق مستقیم سلول های بنیادی در درمان بیماری ها و ترمیم بافت به تنهایی کافی نیست

باید به این نکته مهم اشاره نمود که تزریق مستقیم سلول های بنیادی در درمان بیماری ها و ترمیم بافت به تنهایی کافی نیست و امکان حرکت سلول ها از محل مورد نظر به سایر نقاط بدن وجود دارد. با تلفیق نانوتکنولوژی و روش های پیشرفته سلول درمانی، داربست های حمل کننده سلول و فاکتورهای رشد و دارو طراحی شده اند که از طریق تزریق یا جراحی در بدن بیمار قرار داده می شوند و سبب افزایش بهره دهی درمانی با استفاده از سلول های بنیادی می شوند.

تیم تحقیقاتی ما در دانشگاه علوم پزشکی تبریز موفق به ساخت داربست های هیدروژلی تزریقی با استفاده از پلیمرهای زیست سازگار شده اند که قابلیت بسیار بالایی در چسبندگی، رشد، تکثیر و تمایز انواع سلول های بنیادی دارا هستند. این داربست ها برای کشت و تمایز سلول های بنیادی استخراج شده از چربی، مغز استخوان و پالپ دندان مورد بررسی قرار گرفته اند و نتایج حاصل نشان داده است که این نوع داربست های هیبرید طبیعی- سنتزی می توانند در سلول درمانی و مهندسی بافت به صورت موثری به کار گرفته شوند.

دانشمندان تحقیقات گسترده تری را در ارتباط با استفاده از سلول های بنیادی و روش های نوین نانوتکنولوژی پزشکی در درمان انواع سرطان ها در سراسر دنیا انجام می دهند که افق نوید بخشی را در پیش گیری، درمان و کنترل این بیماری صعب العلاج گشوده است.