همزمان با پیشرفت ده‌ها پروژه در حال انجام برای کشف و تولید واکسن کرونا از سوی شرکت‌های بزرگ داروسازی، این سوال مطرح است که آیا قوانین شکل دهنده انحصار موجود در بازار دارو می‌تواند دسترسی عادلانه و مقرون به صرفه به واکسن احتمالی کرونا را تضمین کند؟
پیتر هوتز و تیم تحقیقاتی تحت سرپرستی او در سال ۲۰۱۶ میلادی نمونه‌ای از واکسن ویروس خانواده کرونا را برای آزمایش روی انسان ارائه کردند.
این واکسن بر پایه بررسی‌های انجام شده بر روی ویروس سارس(SARS-CoV-1) ساخته شده بود که در سال ۲۰۰۳ میلادی شیوع جهانی پیدا کرد و جان حدود ۷۷۴ نفر را در ۱۷ کشور جهان گرفت.
مطابق شهادت اخیر آقای هوتز در برابر کمیته علوم ایالات متحده آمریکا، شرکت‌های داروسازی به بهانه کمبود بودجه علاقه‌ای به کشف او نشان ندادند و موجب شدند تا پروژه او تعطیل شود.
ماسیمو فلوریو، استاد اقتصاد بخش عمومی در دانشگاه میلان، در توضیح علت وجود چنین رویکردی گفت: «بیماری‌های همه‌گیر در اولویت صنایع داروسازی قرار ندارند چون که به اندازه بیماری‌های مزمن سودآور نیستند و گرنه نزدیک به دو دهه پس از شیوع ویروس سارس طبیعی نیست که واکسنی برای آن نداریم.»
به گفته آقای فلوریو همین امر موجب شده تا تحقیقات پزشکی قربانیِ تضاد غیرقابل تحمل بین اولویت علم برای سلامتی و علم برای سود شود.
در همین حال، تجزیه و تحلیل بلومبرگ نشان می‌دهد که ۲۰ شرکت بزرگ داروسازی جهان طی یک سال گذشته حدود ۴۰۰ پروژه تحقیقاتی جدید را پشتیبانی کردند. تقریبا نیمی از این پروژه‌ها به مقابله با سرطان اختصاص داشته و در مجموع تنها ۶۵ مورد به بیماری‌های همه‌گیر اختصاص داشته است. این در حالی است که از میان این ۲۰ شرکت بزرگ، تنها چهار شرکت واحدهای تولید ویژه واکسن داشته‌اند.
به نظر می‌رسد قوانینی که به شرکت‌های داروسازی جهان حق انحصار محصول تولیدی را می‌دهد گاه به قیمت سلامتی مردم جهان تمام شده است. مساله‌ای که بارها مورد توجه سازمان غیردولتی پزشکان بدون مرز قرار گرفته است.
یک سال پیش، پزشکان بدون مرز با جلب حمایت تعدادی دیگر از سازمان‌های مردم نهاد، برای نخستین بار در اروپا، کودکان پناهنده در یونان را در برابر ذات الریه واکسینه کردند. در حالی که قیمت این واکسن در بازار یونان نزدیک به ۱۵۴ یورو بود، آنها موفق شدند بهای هر واکسن را به حدود ۸ یورو کاهش دهند.
پزشکان بدون مرز پس از اجرای این ابتکار انسان‌دوستانه اعلام کردند که تقریباً یک سوم کشورها در سطح جهان به دلیل قیمت گزاف، ذات‌الریه را در بسته واکسیناسیون اجباری کودکان قرار نمی‌دهند، در حالی که پنومونی(سینه پهلو یا ذات‌الریه) بزرگترین قاتل کودکان زیر پنج سال در سراسر جهان است.
براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت تنها در سال ۲۰۱۷ بیش از ۸۰۰ هزار کودک زیر پنج سال در سراسر جهان بر اثر ابتلا به ذات‌الریه جان خود را از دست داده‌اند.
ماسیمو فلوریو از دانشگاه میلان تاکید دارد که اضطراری که جهان به دلیل فقدان واکسن کرونا در حال تجربه است باید به فرصتی برای تجدید نظر در قوانین بازار دارو باشد.
در همین حال ۱۹۳ عضو مجمع عمومی سازمان ملل متحد اخیرا با تصویب قطعنامه‌ای، خواستار دستیابی «عادلانه ، کارآمد و به موقع» به هرگونه واکسن برای مقابله با ویروس کرونا شدند. رهبران اتحادیه اروپا نیز با صدور بیانیه‌ای اعلام کردند که با اجابت فراخوان سازمان جهانی بهداشت، نه تنها تامین بودجه میلیارد یورویی لازم برای تولید جهانی واکسن کرونا را آغاز کرده‌اند بلکه متعهد شدند که واکسن کرونا را با همکاری یکدیگر و با پشتیبانی از نهادها و موسسه‌های فعال در این زمینه، به دارویی قابل دسترس عموم و مقرون به صرفه برای همه جهانیان بدل کنند.
پارلمان اروپا نیز در ۱۷ آوریل، با تصویب قطعنامه‌ای تاکید کرد که نتیجه هرگونه تحقیقات با بودجه عمومی در مورد واکسن کرونا باید در حوزه عمومی استفاده شود.
در خارج از اتحادیه اروپا، کانادا اصلاح قوانین خود را آغاز کرده و با تعریف مکانیزمی، این امکان را فراهم کرده تا دولت بدون درخواست رضایت شرکت صاحب واکسن کرونا، با پرداخت هزینه تعیین شده برای حق معنوی آن، امکان دسترسی عموم مردم را به آن ایجاد کند. همچنین دولت بریتانیا نیز از سوی ۲۰ سازمان غیردولتی مردم نهاد تحت فشار است تا قابل دسترس بودن هر واکسن کرونا یا درمانی را که با بودجه عمومی به دست آمده، تضمین کند.
بررسی‌های انجام شده در اروپا نشان می‌دهد که تمایل شرکت‌های داروسازی طی سال‌های اخیر تمایل به سرمایه‌گذاری در مراحل پایانی تحقیقاتی افزایش یافته که کسب سود از محصول آن تقریبا قطعی بوده ولی مراحل اولیه این تحقیق‌ها اکثرا از سوی دانشگاه‌ها یا انجمن‌ها علمی مستقل یا وابسته به دولت انجام شده است.
بنابراین به نظر می‌رسد، شیوع بیماری کووید-۱۹ انحصار شکل گرفته در بازار دارو را بیش از هر زمان دیگری برجسته کرده و در عین حال در آستانه شکست قرار داده است؛ رخدادی که می‌تواند به تولید عمومی و تضمین جهانی دسترسی عادلانه به واکسن کرونا منجر شود.
