ماهنامه آفتاب سلامت از فرصتی مغتنم بهره گرفت و در شرکت داروسازی سیناژن، با دکتر«هاله حامدی فر» نخبه ی نام آشنای صنعت داروسازی کشور سوالاتی را در میان گذاشت. با ما همراه باشید.
لطفا مخاطبین آفتاب سلامت را با خود و سوابق کاری تان آشنا کنید.
من دکتر هاله حامدی فر مدیرعامل شرکت سیناژن، مدیر گروه دارویی سیناژن و داروساز هستم.
داروسازی سیناژن از شرکت های فعال در عرصه دارویی کشور است. شما این شرکت را چگونه به مخاطبین معرفی می کنید؟
سیناژن یک شرکت بیوتکنولوژی دارویی و از قدیمی ترین شرکتهای دانش بنیان کشور است. ماموریت تخصصی و حساسی که برای این شرکت تعریف شده، تولید داروهایی محتاج تکنولوژی های مدرن جهت استفاده ی بیماران خاص و صعب العلاج است. داروهایی که در سیناژن با موفقیت تولید کردیم نه تنها تولیدکننده داخلی نداشت بلکه در خارج از کشور هم تعداد تولیدکنندگانش بسیار محدود بودند. در برخی مواقع در مقام دومین تولیدکننده و گاهی هم سومین تولیدکننده یک محصول پیشرفته قرار می گرفتیم.
با جستجوی کلید واژه های صنعت دارو + بحرانی+ ورشکستگی و … ملاحظه خواهد شد طی صدها مقاله، گزارش و اخبار از سوی عوامل دست اندرکار صنعت داروسازی، در آرشیو رسانه ها، وخامت اوضاع از زاویه دیدهای مختلف بررسی و تشریح شده است. وزیر بهداشت با اظهاراتی صنعت نوازانه، روی خوشی به تولید نشان داده است. پیش بینی شما از آینده داروسازیها، عملکرد وزیر و بازار عرضه و تقاضای دارو چیست؟ قول برخورد با زدو بندها و حذف امضاء های طلایی، آیا ربطی به استانداردهای دریافتی از سوی برخی داروسازیها و بحث جدید ارتقا کیفیت تولیدات دارد؟
آینده صنعت داروسازی مستقل از آینده کل صنایع کشور نیست و وابستگی و به هم پیوستگی بین آنها امری غیرقابل اجتناب است. برخی تصور می کنند که ما فقط در یک بحران قرار داریم در حالیکه یک جنگ اقتصادی تمام عیار فعالیتهای داخلی و خارجی ما را تحت تاثیر خود قرار داده است. با این حال صنایع داروسازی کشور، همچنان در حال پیشروی است. صنایع های تک، صنایع بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و داروهای ضدسرطان در زمره دستاوردهای صنعت داروسازی ایران قرار دارد.
وقتی سطح پیشرفت کشورهای بدون بحران و جنگ اقتصادی را با شرایط فعلی صنعت داروسازیمان مقایسه کنیم، متوجه ارزش و میزان اهتمام و پیشرفت های خودمان خواهیم شد. اگر موانع تحریم و عدم همکاری بانکهای خارجی وجود نداشت، صنعت ما شکوفایی، توسعه و ارزآوری خیلی بیشتری به ارمغان می آورد. اینک از یک سو به دلیل تحریم نفت با کمبود ارز مواجه هستیم و از سویی دیگر همین ارزی را که با هزار مشکل تهیه می کنیم، در سیستم بانکی نمی پذیرند. گاهی پول پرداخت شده برای معاملات دارویی را به بهانه های واهی چند بار برمی گردانند و ما مجبور می شویم با شکیبایی، همه این مشکلات را تاب آوریم تا چرخ صنعت بچرخد.
ارز ۴۲۰۰ تومانی مستعد سواستفاده است
از مشکلات دیگری که گریبان صنعت را گرفته فساد در استفاده از سوبسید است. صنعت داروسازی مشمول ارز ۴۲۰۰ تومانی است و این پیچیدگی های زیادی را موحب می شود چون ارز اختصاص یافته به طور بالقوه مستعد سواستفاده است بنابراین محتاج نظارت بیشتر می شود و هر چقدر نظارت ها بیشتر شود پروسه اختصاص ارز پیچیده تر خواهد شد.
پیش بینی آینده اقتصادی جزو دانش اقتصاد است اما با توجه به شرایط حاکم بر فعالیتهای یاد شده نمی توان پیش بینی دقیقی ارائه کرد. در شرایط جنگ، طرف درگیر تلاش می کند تا با کمترین آسیب جنگ را پشت سر بگذارد. تولیدات صنعت داروسازی با سلامت مردم سرو کار دارد و ما باید بتوانیم در هر شرایطی از عهده این امر خطیر برآییم. در چنین اوضاعی حفظ شرایط مطلوب موجود یکی از بزرگترین توفیقات است و شاید توسعه، چندان در کانون تمرکز نباشد. به عنوان مثال رزمندهای که در خط مقدم است تلاش می کند از موجودیت کشور و امنیت شهروندان محافظت کند و اگر کسی از آنها بخواهد بخشی از امکانات خود را صرف زیباسازی یا رنگ آمیزی دیوارهای شهر کنند مسلما با جواب منفی مواجه خواهند شد.
درخصوص امضاهای طلایی باید واقع بین بود.
وزیر بهداشت علاوه بر داروساز بودن با صنعت هم آشنا هستند و نگاه بسیار مثبتی نسبت به فعالیتهای صنعت دارند. در دوران وزارت ایشان، واردات بسیار سنجیده و محدود شده است. سازمان غذا و دارو نیز با حساسیتی مسئولانه، پیوسته این امر مهم را دنبال می کند.
درخصوص امضاهای طلایی باید واقع بین بود. آیا روزی را سراغ دارید که درباره برملا شدن فساد مالی در مراکز دولتی دنیا اعم از اروپا و آمریکا و هر کجای دیگر خبری منتشر نشود؟ فساد در هر شکلی زشت و بدمنظر است اما از ابتدای تاریخ تا امروز همواره وجود داشته است. دردنیا هیچ سیستمی حاضر نیست در مقابل افکار عمومی قرار بگیرد و مدعی شود که در زمان اداره امور کشور شاهد فسادی در دستگاه خود نبوده است.
وقتی در تجارت وارد شده و سرمایه گذاری می کنید، باید برآوردی از آینده را پیش رو بگذارید تا بر اساس آن برنامه ریزی داشته باشید و بتوانید مسیر خود و وضعیت رقیب را ارزیابی کنید. بطور مثال برخلاف برآوردهای شما کاری که تصور می شد دو ساله انجام شود با کارشکنی ها به ۴ سال انجامید ولی رقیب توانست کار دو ساله را با توسل به امضاهای طلایی سه ماهه به آخر برساند.
غلبه پدرخوانده سالاری بر ضابطه
وقتی پدرخوانده سالاری بر ضابطه غلبه می کند و داشتن امضاء طلایی در پرونده، راهگشای مشکلات است تجارت بیمار می شود و شالوده کار از هم می پاشد. در چنین شرایطی برنامه ریزی برای تولید به امری بیهوده تبدیل شده و مدیر سالم نمی داند باید چه سیاستی برای بقای سازمان خود در پیش بگیرد.
ما در حوزه دارو از حذف امضاهای طلایی استقبال می کنیم اما از مراکز قدرت فشارهایی بعضا خارج از سیستم وارد شده و لابی انجام می شود. عدم حضور در دل ماجرا مانع از قضاوت است ولی آنچه از شنیده ها مستفاد شده حاکی از فشارهایی است که از بیرون بر مسئولین وزرات بهداشت وارد میشود و آنچه رخ می دهد چیرگی رابطه بر ضابطه و تاثیرگذاری امضاهای طلایی در عرصه صنعت است.
به نظر می رسد شفاف سازی یکی از راه های موثر مواجهه با فساد است. وقتی کارهای در دست انجام در تابلوی اعلانات آنلاین در معرض دید صنعت باشد، دور زدن ضابطه بسیار دشوار خواهد شد.
اینک آرا کمیسیون ساخت و ورود بلافاصله بعد از برگزاری کمیسیون منتشر می شود و مشابه این گونه اقدامات در راستای شفاف سازی موانع موثر چیرگی رابطه بر ضابطه است. در گذشته نمی دانستیم کمیسیون برای ما چه چیزی تصویب کرده است. دو سه روز طول می کشید تا از مصوبه های مربوط به خود مطلع شویم و آنچه برای رقبا تصویب می شد از ما پنهان می ماند. نمی دانستیم شرکت های دیگر در چه زمینه ای سرمایه گذاری می کنند. خیلی از رویدادهای مرتبط با سرنوشت تجاری ما از ما مخفی می ماند. چند نفردر یک زمینه دارویی سرمایه گذاری می کردند و عده ای صلاح نمی دیدند سایر اهالی صنعت از این امر مطلع شوند و این باعث موازی کاری می شد.
در صورتی که فقط کافی بود این مجوزها و موافقت اصولی ها منتشر شود و همه خبردار شوند. امیدواریم که در حوزه کمیسیون قیمت هم همین شفاف سازی تکرار شود. چون موضوع قیمت بحثی چالشی است. شاید اجرایی شدن چنین توفیقی محتاج صرف مقدار لازمی زمان شود اما واقعا به زحماتش می ارزد.
سامانه تیتک تابلوی اعلانات آنلاین
درخواست اجرایی شدن سامانه تیتک را در کمیسیون سلامت اتاق بازرگانی از دکتر شانه ساز درخواست کردیم. با تحقق این امر مهم، اطلاعاتی که فقط در دسترس افراد سازمان است برای صنعت هم باز می شود تا ما مدیران عامل و دست اندرکاران تولید به این اطلاعات دسترسی داشته باشیم. اینها اطلاعات محرمانه نیست. مثل دانش فنی یک شخص یا اطلاعات خصوصی وی نیست. این تحرکات تجاری، اخذ امتیازات، اینکه رقبا چقدر ارز گرفته اند؟ در چه حوزه ای قصد تولید تازه دارند؟ این دانسته ها، اطلاعات مبنایی برای تصمیم گیری سایرین هستند و انتشار آن در تابلوهای اعلانات آنلاین در تمام دنیا جزو بدیهیات تجاری و اقدامات متعارف است.
دکتر شانه ساز نظر مثبتی درباره این پیشنهاد داشتند اما نوید دادند این پیشنهاد را در سازمان مورد بررسی قرار دهند. اعتقاد راسخ دارم شفاف سازی، باعث به حداقل رساندن فساد و محدودتر کردن پدیده منفور امضاء طلایی خواهد شد.
کشورهای غربی بارها تاکید کرده اند غذا و دارو در زمره مصادیق تحریم نیست اما در عمل، عملیات بانکی صنعت داروی ایران برای پرداختها با مشکل مواجه می شوند. چطور می توانیم برای غلبه بر این معضل از نهادهای بین المللی این حقوق بدیهی انسانی را مطالبه کنیم؟
یک آسیب بزرگ در انتخاب کارکنان نهادهای بین المللی این است که وزارتخانه های دولتی این افراد را به نهادهای بین المللی معرفی می کنند.
یعنی بیشتر افرادی که در این سازمانها حضور دارند همگی پس از اتمام ماموریت شان دوباره به دولت خود بازخواهند گشت بنابراین نمی توانیم از اعضای حزب جمهوری یا دموکرات انتظار داشته باشیم سیاستهای دولت مطبوع خود را نادیده گرفته و حقوق بشر در ایران را مد نظر داشته باشند.
من امید چندانی به مساعدت این مراکز بین المللی ندارم و حتی معتقدم اگر آنها از همکاری معدودی از فروشندگان دارو به ایران مطلع شوند دیری نخواهد گذشت که همان جویبار باریک دارو و مواد اولیه دارویی را نیز خواهند خشکاند.
تحریم ها سخت بودند و سختتر می شوند. ماهنامه آفتاب سلامت تنها مجله دارویی و پزشکی بود که دو سال پیش از آغاز تحریم همه جانبه ی آمریکا، دقیقا شرایط فعلی را پیش بینی کرده و هر ماه طی مصاحبه ای با یکی از مدیران دارویی، روش های مواجهه با تحریم همه جانبه را از دست اندرکاران تولید جویا می شد. اینک به زمان وقوع موقعیت پیش بینی شده رسیده ایم. حال صنعت دارو را چگونه ارزیابی می کنید و راه های برون رفت از این بحران چیست؟
راه برون رفت از بحران، اتخاذ روش های دیپلماتیک است و این مشکل، مشکل صنعت نیست.
شرکتهای خارجی در پی سود و توسعه ی خود هستند و نمی خواهند به خاطر معامله با ایران از سوی آمریکا مورد مواخذه قرار گیرند. این شرکتها در این برهه حتی جرات جواب دادن به ایمیل های شرکتهای ایرانی را هم ندارند و تمام امور خرید دارو و مواد اولیه دارویی با همکاری واسطه ها انجام می شود.
در دوره ی ریاست جمهوری اوباما، زمانی که ما تحت این تحریم ظالمانه قرار نداشتیم، نمایشگاه cphi بین المللی، حاضر نبود غرفه در اختیار شرکتهای ایرانی قرار دهد. ما به وزارت امور خارجه ایران شکایت کردیم و آنها پی گیر این تبعیض از وزارت امور خارجه انگلیس شدند بعد از مدتی جواب دادند که شرکت ubm ، برگزارکننده ی این نمایشگاه مایل نیست به شرکتهای ایرانی غرفه بسپارد و ما به عنوان وزارتخانه دولتی نمی توانیم آنها را به این امر مجبور سازیم.
دولت قلدر آمریکا با تمام توان تلاش می کند تا جلوی هرگونه فعالیت حیاتی از جمله غذایی و دارویی را بگیرد و زیر پا گذاشته شدن حقوق بشر از سوی آنها چیزی نیست که از کسی پنهان مانده باشد.
با توجه به حیاتی بودن ماهیت دارو و تجهیزات پزشکی، آیا صنعت داروی ایران این ظرفیت را دارد با تولید نسل جدیدی از داروهای درمانگر، تحریم ظالمانه را دور زده و باعث سرازیر شدن بیماران درمان طلب از اقصی نقاط جهان شود؟
با یک بررسی ساده خواهیم دید همه کشورهای جهان در زمینه صادرات و واردات با هم تعاملاتی برقرار کرده اند که موجب تقویت روابط دوستانه بین آنان می شود. بنابراین خودکفایی و بینیازی از سایر کشورها اصلا امکانپذیرنیست. هرروز در دنیا داروهای جدیدتری تولید می شود.
صنعت داروسازی ایران پتانسیل و دانش فنی تولید به روزترین داروهای دنیا را دارد ولی آیا مقرون به صرفه است تا همه داروهایی که درهمه جای دنیا تولید می شود را در ایران تولید کنیم؟
جواب به این سوال منفی است. خیلی از شرکتهای دارویی ماده اولیه مورد نیازشان را از خارج تهیه می کنند حتی ماده اولیه شیمیایی را هم می خرند. برخی از شرکتها ماده اولیه را با یک یا دو مرحله از سنتز تولید می کنند ما در زمینه تولید داروهای بیولوژیکی که بسیار پیچیده تر است، کار را از اولین مرحله آغاز می کنیم یعنی از یک سلول که در واقع نقطه صفر خط کش تولید محسوب م یشود. ما سلول را کشت می دهیم. پروتئین را تهیه و خالص میکنیم و در دارو قرار می دهیم. اما من دیگر نمی توانم رزین خالص سازی را که در کل دنیا ۲ شرکت تولیدکننده دارد خودم تولید کنم.
فیلترهای خاصی که جزو ضروریات کار است باید در حین تولید استفاده کنیم کیت هایی که برای کنترل کیفی این پروتئین ها احتیاج داریم باید از جایی دیگر تهیه کنیم. وقتی هدف، تولید داروهای پیشرفته است کارها تخصصی تر میشوند و در تهیه معدودی از ضروریات این چنینی از تولیدات به صرفه استفاده می کنیم.
بنابراین در دنیای همکاری متخصصان نمی توان خود را از اقلام مقرون به صرفه محروم کرد و با شعار «فقط خودم» به امکانات موجود پشت کنیم. هم اکنون در ایران داروهایی تولید می کنیم که جایی در دنیا از لحاظ قیمت پایین امکان رقابت با ما را ندارد اما متاسفانه علاقمندان به معامله با ایران بنا به دلایل سیاسی از خیر معامله با ما می گذرند.
سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور ضمن انتقاد از عملکرد پژوهشکده‌ها در کشور گفت: پژوهشکده‌های ما کلاه خود را قاضی کنند و ببینند در ۱۰ سال گذشته در مقابل پولی که از دولت گرفتند، چه چیزی تحویل جامعه دادند. همه جلسه‌هایی که گذاشتند و روبان‌هایی که بریدند، به چه نتیجه‌ای رسیده و چه چیزی به دست مردم رسیده است.؟ در جایی دیگر هم به صنعت داروسازی انتقاد کرده و عنوان داشته: صنعتی که با پول نفت و پول بدون زحمت اداره شود، همین است. با توجه به شخصیت علمی ستاری، وی بر اساس چه اطلاعات دریافتی و واقعیت های پشت پرده چنین اظهار نظری کرده است؟ به نظر شما مصادیق پنهان گفتههای ستاری چیست؟
من در حوزه پژوهش اظهارنظری ندارم اما در خصوص صنعت تصور می کنم که حرف ایشان درست است اما بی انصافی است که به دلیل آن اشاره نمی شود. می توان پذیرفت که صنعت دارو سوبسیدهای زیادی دریافت داشته، ارزهای حمایتی گرفته اما میزان نوآوری، ارتقا کیفیت و غیره کم بوده است. اما صنعت در زمینه داروهای جدید و بیولوژیک بی نظیر عمل کرده است. شما کمتر کشور تولید کننده ای را در دنیا پیدا می کنید که این میزان تنوع اقلام دارویی داشته باشد.
اما از سوی دیگر یک تابوی بازدارنده و ضدتوسعه بنا گذاشته شده که داروی ایرانی باید ارزان ترین کالا در سبد خانوار باشد. مردمی که حاضرند گوشت را با قیمت کیلویی ۱۲۰ هزار تومان خریداری کنند و سایر مایحتاج را با قیمتهای تورم پذیر به خانه ببرند وقتی به دارو می رسند انتظار دارند که تورم روی قیمت دارو بی تاثیر باشد.
به جز عزیزانی که بیمار صعب العلاج یا بیمار خاص دارند و دارویی مصرف می کنند که تحت پوشش بیمه نیست هیچ کسی نمی تواند ادعا کند که هزینه خرید داروی من باعث فقر و منفی شدن شرایط اقتصادی ام شده است. ما در داروخانه که بودیم می گفتیم نان این حرفه همراه با نفرین است چرا که وقتی می خواهند یکی را نفرین کنند می گویند انشاءالله پولت هزینه دوا و درمان شود.
کاش دلیل را هم می گفت
آقای دکتر ستاری کمک های بسیار بزرگی به توسعه فن آوری در کشور کردند و هیچ کس به اندازه ایشان نمی توانست سبب این سطح از تحول در شرکتهای دانش بنیان و استارت آپ ها شود. فضای تکنولوژی در ایران پس از حضور ایشان واقعا دگرگون شد اما ایشان به یک معضل قدیمی اصلا توجهی نکردند وقتی قیمت محصولی با این شدت پایین نگه داشته شود، سود آن اصطلاحا بخور و نمیر می شود و دیگر چیزی برای تولیدکننده باقی نمی ماند تا هزینه کیفیت و تحقیق و توسعه ی آن چنانی و بازاریابی های بین الملل را بپردازد و صادرات انجام دهد.
دیگر از چنین تولیدکننده رنجوری چه انتظاری می توان داشت؟ وقتی قیمت گذاری دارو را به دولت محول می کنند، در واقع کیفیت محصول را هم تعیین می کنند. هر رئیس جمهوری چه اصلاح طلب و چه اصولگرا از همین روش نادرست حمایت کرده است.
در محاسبه هزینه اقلام دارویی ما در حال حاضر حتی اختلاف نرخ ارز ۳۰۰۰ تومانی با ۴۲۰۰ تومانی هم لحاظ نشده است. کلا هزینه های ارزی فقط ۳۰ تا ۴۰ درصد کل نهاده های تولید را تشکیل می دهد و ۷۰ درصد نهاده های تولید غیر ارزی است. من چگونه می توانم با این بضاعت ضعیف، نیروی متخصص استخدام کنم؟ آیا می توانم با تشریح موضوع عدم قیمت گذاری محصول از سوی تولیدکننده از او بخواهم به جای ۴ میلیون از من ۲ میلیون بگیرد تا چرخ داروسازی ام از حرکت بازنایستد؟
ما به دلیل نیاز به متخصصین کارآمد، بین فوق لیسانس بیولوژی و شیمی می بایست بهترین ها را جذب کنیم اما چگونه بهترین ها با شرایط بد مالی ما کنار خواهند آمد؟
با توجه به اطلاع و اشراف حضرتعالی به مباحث مهم، چه مطلب ناگفته ای را با مخاطبین در میان می گذارید؟
بحرانی که تحریم و خصومت ورزی برخی قدرتهای خارجی رقم زده، جبهه ای است که ما برای ادامه حیات صنعت با آن مواجهه داریم اما برخی از افراد در داخل کشور حاشیه هایی ایجاد می کنند که تمرکز را برای مواجهه در جبهه اصلی از ما می گیرد.
تشکلهای دارویی، سازمان غذا و دارو، وزارت صنعت، بانک مرکزی و مراکز طرف تعامل با ما در راستای منافع ملی همدلانه تر با صنعت روبرو شوند. در اقتصاد متکی به نفت دست و دلی برای وضعیت یک مجموعه تولیدی نمی لرزد چون میزان و ارزش افزوده ای که تولید ایجاد می کند در مثبت و منفی فروش نفتمان همواره گم است. اما شرایط امروز دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. صنعتی که برخی تیشه به ریشه آن می زنند داروهایی تولید میکند که اگر دولت بخواهد از خارج وارد کند توان تامین ارز مورد نیاز آن را ندارد.
اگر تا امروز توجه کمی به صنعت داروسازی می شد امروز باید مشکلات این صنعت را دلسوزانه حل کنیم. چون سلامت مردم و سلامت صنعت رابطه ای غیرقابل انکار دارند. هر دارویی که امکان تولید آن در داخل وجود دارد را تولید می کنیم و ارزمان را به آن مقداری اختصاص خواهیم داد که در حال حاضر امکان تولید آن در کشور نیست. این قاعده را باید به عنوان نقشه ی راه دید و به آن وفادار ماند در غیر این صورت مشکلات لاینحلی گریبان بهداشت و سلامت را خواهد گرفت. توان صنعت را به عنوان یک برتری استراتژیک درک کنیم و به جای وفا به آن جفا نورزیم.
تنظیم: فریبرز روشنفکر
