در میان انواع ویروس‌ها دسته‌ای وجود داشته که نقش خاصی در نابود کردن باکتری‌ها دارد، این دسته از ویروس‌ها به عنوان باکتریوفاژ یا باکتری‌خوار شناخته شده و احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور در حل معضل رو به رشد عفونت‌های باکتریال که در مقابل درمان‌های آنتی‌بیوتیکی بسیار مقاوم هستند، نقش ارزشمندی خواهند داشت.
محققین دانشکده پزشکی بیلر و مرکز کمک‌های پزشکی Michael E. DeBakey Veterans به این نتیجه رسیده‌اند که فاژها (باکتری خوارها) به‌طور ویژه‌ای سطح باکتری‌ها را کاهش داده و سلامت موش‌های مبتلا به باکتری‌های کشنده‌ی مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک را افزایش می‌دهند. متن این پژوهش جهت مطالعه و ارجاع در مجله Scientific Reports قابل دسترسی می‌باشد.
دکتر «آنتونی مارسو»، به عنوان یکی از نویسندگان این پژوهش و دانشیار ویروس‌شناسی مولکولی و میکروبیولوژی دانشکده بیلر می‌گوید: «تیم تحقیقاتی ما در پی رسیدن به این نتیجه است که آیا فاژها می‌توانند در نابودی گروه عظیمی از باکتری‌هایی که در مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شده و موجب بروز بیماری‌های کشنده‌ای در بین مردم شده‌اند ، موثر باشند یا خیر؟». او هم‌چنین درباره‌ی روند درمانی بیماران مبتلا به این عفونت‌ها معتقد است: «گزینه‌های درمانی بیماران مبتلا به این عفونت‌های کشنده تقریبا رو به اتمام است و به شدت نیازمند ایده و دستاوردهای جدید هستیم».
رشد کنترل نشده‌ی آن‌ها در بدن به باکتری‌ها اجازه می‌دهد تا وارد جریان خون شده و اعضای حیاتی را عفونی کنند. سیستم ایمنی بدن، مجموعه‌ای از سلول و مولکول‌هایی است که در برابر هجوم باکتریایی واکنش نشان داده و از بدن در برابر عفونت‌های باکتریایی محافظت می‌کند. هرچند که گاهی اوقات پاسخ سیستم دفاعی بیش از حد شدید بوده و می‌تواند موجب آسیب بافتی، نارسایی ارگان و بعضا مرگ که در اصطلاح به آن مسمومیت عفونی گفته می‌شود،گردد. در این راستا توقف رشد باکتری‌ها، می‌تواند راهکار مناسبی جهت مقابله با چنین مسمومیت عفونی باشد. یعنی آنتی‌بیوتیک‌ها این قابلیت را دارند تا رشد باکتری‌ها را کنترل کرده و از بروز عوارض خطرناک مسمومیت عفونی جلوگیری نمایند. اما نکته‌ی نگران کننده افزایش قابل توجه انواع باکتری‌هایی است که رفته رفته در حال مقاوم شدن در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها هستند.
براساس مطالعات مؤسسه ملی علوم پزشکی عمومی، مسمومیت‌های عفونی هر ساله بیش از یک میلیون نفر را در آمریکا تحت تاثیر قرار می‌دهند. از این بین در حدود ۵۰ درصد از بیمارانی که مبتلا به مسمومیت عفونی هستند جان خود را از دست داده و این آمار بیش از مجموع افرادی است که بر اثر ابتلا به سرطان سینه، سرطان پروستات و ایدز می‌میرند. با توجه به آن‌چه گفته شد، هر ساله با افزایش تعداد مبتلایان به مسمومیت‌های عفونی اکنون بیش از پیش به روش‌های جدید برای مقابله با عفونت های باکتریال نیازمندیم.
در این مطالعه و در راستای احیای ایده‌ی Felix d’Herelle که در سال ۱۹۲۶ مطرح شده بود، محققین امکان به کارگیری فاژها در مقابله با باکتری‌های مقاوم را بررسی نمودند.
دکتر رابرت رمینگ، پرفسور ویروس‌شناسی مولکولی و میکروبیولوژی می‌گوید: «انگیزه‌ی محرک در این مطالعه کشف فاژهایی بود که قادر به نابودی ۱۲ گونه باکتری مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها باشند. به‌عنوان ویروس‌شناس در این گروه اولین اقدام من پیدا کردن این نوع فاژ بود».
پیدا کردن فاژ
رمینگ افزود: «تعداد زیادی فاژ در آزمایشگاهم دارم اما هیچ کدام از آن‌ها قادر به نابود کردن باکتری اشریشیا کلی –گونه ۱۳۱ رایج- مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک نبودند».
بررسی‌های انجام شده در این زمینه حاکی از آن است که پرندگان و سگ‌ها معمولا حامل این باکتری‌ها بوده و می‌توانند به عنوان یکی از منشاء های محیطی بروز این عوامل بیماری‌زا در نظر گرفته شوند. آن‌ها هم‌چنین حامل فاژهای مخصوص این باکتری‌ها نیز هستند. رمینگ، مارسو و سابیان گریین، دانشجوی فارغ التحصیل رشته ویروس‌شناسی مولکولی دانشکده بیلر، با هدف جستجو و شناسایی این گونه از فاژها در مدفوع سگ‌ها و پرندگان به پناهگاه‌های آن‌ها و پارک‌های محلی مراجعه کردند.
رمینگ یکی از اعضای این تیم تحقیقاتی در زمینه روند مطالعاتی خود می‌گوید:«ما تعداد زیادی فاژ را از مدفوع حیوانات جمع‌آوری کردیم. هیچ فاژی به‌طور مستقل نمی‌تواند ۱۲ رشته‌ی باکتریال را از بین ببرد اما با تجمیع دو یا سه فاژ امکان نابودی آن باکتری‌ها در محیط کشت آزمایشگاهی وجود دارد».
این یک خبر خوب برای محققین بود تا در همین راستا گام بعدی را برداشته و تعیین نمایندکه آیا فاژها می‌توانند باکتری‌های مقاوم آنتی‌بیوتیکی موجود در نمونه‌ی حیوانی را از مسمومیت عفونی پاک کنند یا خیر؟
آزمایش نمونه حیوانی برای مسمومیت عفونی انسانی
یک نمونه حیوانی که پژوهشگران مورد مطالعه قرار دادند در واقع پروسه توسعه خطرناک عفونت در طول درمان سرطان در بیماران سرطانی را شبیه‌سازی نموده است.
گریین می‌گوید: «غالبا عفونت‌های ناشی از باکتری‌های موجود در روده بیماران سرطانی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، افزایش می یابد که این اتفاق معمولا بدون بروز علایم خاصی رخ می‌دهد. شیمی درمانی به منظور نابودی سلول‌های سرطانی به‌کار می‌رود اما یکی از عوارض آن سرکوب کردن سیستم ایمنی بدن نیز است. یک سیستم ایمنی سرکوب شده می‌تواند در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های ناشی از این باکتری‌هایی قرار گیرد که عموما در مقابل بسیاری از داروها مقاوم هستند».
گریین با فعالیت در آزمایشگاه مارسو یک مدل آزمایشی را مورد بررسی قرار داد که در آن موش‌های سالم باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌هایی را دریافت کردند که در دستگاه گوارش آن‌ها قرار دارند. مارسو می‌گوید: «این موش‌ها نشانه‌ای از بیماری را بروز نداند».
گریین یکی دیگر از اعضای این تیم می‌گوید: «اما وقتی که موش‌ها تحت شیمی درمانی قرار گرفتند، باکتری‌ها از دستگاه گوارش آن‌ها به ارگان‌های اصلی رفته و باعث بروز چیزی شبیه به مسمومیت عفونی شدند».
در این مدل آزمایشگاهی در شرایطی که سیستم ایمنی قادر به کنترل باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک نبود، گریین از فاژها استفاده کرده تا تاثیر آن‌ها در کنترل باکتری‌های مقاوم را بررسی نماید.
مارسو نیز در این زمینه معتقد است: «هنگاهی که فاژها وارد بدن حیوانات شدند میزان کارایی آن‌ها در کاهش سطح باکتری‌ها و افزایش سلامت آن‌ها شگفت انگیز بود. البته نکته‌ی شگفت انگیزتر این است که این داروها با هزینه‌ای بسیار کم ظرف چند هفته کشف، جمع آوری، و آزمایش شدند. مدت زمان و هزینه‌هایی بسیار ناچیز در مقایسه با هزینه‌های واقعی درمان».
فاژها – داروی تخصصی و انطباق پذیر
فاژها در برابر گونه‌های خاصی از باکتری‌ها موثرند. اما در صورت نیاز می‌توانند به وسیله برخی داروهای رادیواکتیو (cocktails) برای موارد گسترده‌ای نیز به‌کار گرفته شوند. بنابراین برخلاف آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌کارگیری فاژها عوارض جانبی هم‌چون پاکسازی باکتری‌های مفید روده را در پی ندارند. هم‌چنین تاثیر منفی بر سلول‌های انسانی نداشته و باعث بروز عوارض سوء نمی‌گردند.
یکی دیگر از مزایای فاژها در مقایسه با آنتی‌بیوتیک‌ها، توانایی آن‌ها در تکامل یافتن است. با توجه به اهمیت تقویت مقاومت فاژها، می‌توان در محیط آزمایشگاهی فاژهای جدیدی را شناسایی و کشت داد.
مارسو می‌گوید: «وقتی که به قدرت این فاژها فکر می‌کنم یک احساس رضایت شخصی به‌دست می‌آورم، از طرف دیگر آنتی‌بیوتیک‌ها ترکیبات شیمیایی هستند که به طور طبیعی تغییر نکرده و تکامل نمی‌یابند. البته تغییر و توسعه آن‌ها امکان پذیر است که این امر بسیار گران و زمان‌بر است. در مقابل، یک فاژ می‌تواند برای نابودی موثر باکتری‌های مقاوم تکامل یافته و پس از آن تکثیر شود. فاژها در حمله به باکتری‌ها از مکانیزمی استفاده می‌کنند که بالغ بر۶۰ سال است که با همان ساز و کار در بدن ما انسان‌ها باعث بروز عارضه‌های غالبا مهلک شده اند.
دکتر باربارا تراتنر دانشیار و مدیر تحقیقات بالینی در واحد جراحی و دانشیار پزشکی دانشکده بیلر و هم‌چنین محقق مرکز نوآوری در کیفیت، تاثیرگذاری و ایمنی در مرکز کمک‌های پزشکی Michael E. DeBakey Veterans در هاستون همراه با ریمینگ مقاله‌ای را منتشر کرده و در آن به‌طور مشترک به این موضوع اشاره کرده‌اند که می‌توان از توانایی فاژها در راستای نابودی عفونت‌های باکتریال بهره برد. ریمینگ می‌گوید: «به‌طور خلاصه ما از چهار فاژ استفاده کردیم که به‌طور خاص به باکتری‌های گروه شبه موناس حمله کرده و می‌توانند چهار رشته از ۲۶ باکتری‌های این گروه را نابود کنند. سپس فاژها را در آزمایشگاه توسعه دادیم که نتیجه آن کشف نمونه تکامل یافته‌ای شد که ظرف یک ماه نابودی ۲۲ نوع از ۲۶ نوع باکتری را در پی داشته است».
مارسو در مورد کاربری درمانی این تحقیق می‌گوید: «آینده وضعیت درمان بالینی را تصور کنید که بیمار مبتلا به عفونت باکتریال مقاوم در برابر آنتی بیوتیک به کلینیک درمانی مراجعه می‌کند در حالی‌که بیماریش غیرقابل درمان و یا برای درمان نیاز به سمی‌ترین نوع آنتی‌بیوتیک‌ها را دارد، تنها ظرف ۴۸ ساعت گونه‌ی باکتری شناسایی شده و دانشمندان با مراجعه به آزمایشگاه فاژ موثر در درمان این بیمار را انتخاب می‌کنند. هم‌چنین در صورت نیاز می‌توانند فاژ را برای مقاومت بیشتر تکامل دهند. راه‌های زیادی برای نابودسازی باکتری‌ها وجود دارد، اما هیچ کدام مانند فاژها قدرت تکامل در زمان کوتاه را ندارند. و باید توجه داشته باشیم که این یک داروی طبیعی است. دارویی طبیعی و ایمن که با هزینه اندکی توسط زیست شناسان دانشگاهی هم قابل تهیه است».
با وجود نتایج بسیار مثبت فاژها، اما باید احتیاط را در نظر داشت. مارسو می‌گوید: «فاژها داروهای صد درصد مطمئنی نیستند. چراکه در سیستم دفاعی بدن بعضی از حیوانات، فعالیت فاژها متوقف و خنثی می‌گردد. و نسبت به چرایی این امر در مقایسه با سایر داروها اطلاعات کمی در دست است. ولی حداقل فکر می‌کنم که شواهد این امر ثابت می‌کنند که در استفاده از فاژها باید احتیاط‌های لازم آزمایشگاهی را نیز در نظر بگیریم».
Jason T. Kaelber همکار بیوشمی درBaylor در این پروژه ما را یاری کرد.
این اقدامات توسط Mike Hogg Foundation و دانشکده‌ی Baylor حمایت مالی شد.
منبع: دانشگاه علوم پزشکی بلور
Bacteriophages, natural drugs to combat superbugs
Viruses that specifically kill bacteria, called bacteriophages, might one day help solve the growing problem of bacterial infections that are resistant to antibiotic treatment. Researchers at Baylor College of Medicine and the Michael E. DeBakey Veterans Affairs Medical Center have determined that phages can effectively reduce bacterial levels and improve the health of mice that are infected with deadly, antibiotic-resistant bacterial ‘superbugs.’ The study appears in Scientific Reports.
“Our research team set out to determine whether phages can be effective at killing a large group of bacteria that have become resistant to antibiotics and cause deadly diseases in people,” said corresponding author Dr. Anthony Maresso, associate professor of molecular virology and microbiology at Baylor. “We are running out of available options to treat patients who have these deadly bacterial infections; we need new ideas.”
When bacteria grow out of control, they can enter the blood stream and infect vital organs in the body. The body’s immune system, an army of cells and molecules that fights back infections and other diseases, responds to the bacterial attack, defending the body from the infection. However, the immune response sometimes is excessive and can lead to tissue damage, organ failure and death, a process called sepsis. To end sepsis, bacterial growth has to stop. Antibiotic treatment usually can control bacterial growth and prevent the deadly consequences of sepsis, but increasing number of bacteria is becoming resistant to antibiotics.
According to the National Institute of General Medical Sciences, sepsis affects more than 1 million people in the United States every year. About 50 percent of patients with sepsis die; this outnumbers the U.S. deaths caused by prostate cancer, breast cancer and AIDS combined. The number of sepsis cases per year is increasing, which underscores the need for new strategies to fight bacterial infections.
In this study, the researchers investigated the possibility of recruiting phages in the fight against antibiotic-resistant bacteria, reviving the original idea of Felix d’Herelle, proposed in 1926.
“The driving force behind this project was to find phages that would kill 12 strains of antibiotic-resistant bacteria that were isolated from patients,” said co-author Dr. Robert Ramig, professor of molecular virology and microbiology at Baylor. “As the virologist on the team, my first contribution was to go phage hunting.”
Phage hunting
“I have a number of phages in my lab, but none of them killed the antibiotic-resistant E. coli we were working on – the sequence type 131 currently pandemic across the globe,” Ramig said.
Birds and dogs often carry the bacteria the researchers were interested in, and may be one environmental reservoir of these pathogens. They also carry phages specific for those bacteria. Ramig, Maresso and Sabrina Green, a graduate student in the Molecular Virology Program at Baylor, went phage hunting in local parks and bird refuges to collect avian and canine feces.
“We isolated a number of phages from animal feces,” said Ramig. “No single phage would kill all the 12 bacterial strains, but collectively two or three of those phages would be able to kill all of those bacteria in cultures in the lab.”
This good news allowed the researchers to move on to the next step – determining whether the phages also would be able to kill the antibiotic-resistant bacteria in an animal model of sepsis.
A mouse model of human sepsis
One of the animal models the researchers worked with mimics how cancer patients develop potentially life-threatening infections during their cancer treatment.
“A number of cancer patients who undergo chemotherapy sometimes develop infections that come from bacteria that normally live in their own gut, usually without causing any symptoms,” Green said. “Chemotherapy is intended to kill cancer cells, but one of the side effects is that it suppresses the immune system. A suppressed immune system is a major risk factor for infections with these bacteria, which sometimes also are multi-drug resistant.”
Working in Maresso’s lab, Green developed a mouse model in which healthy mice received antibiotic-resistant bacteria that colonize their intestinal tract. “These mice showed no sign of disease,” Maresso said.
“But when the mice received chemotherapy,” Green said, “the bacteria moved from their intestine to major organs – this led to a fatal sepsis-like infection.”
In this animal model in which the immune system cannot keep in check antibiotic-resistant bacteria, Green tested whether the phages were able to do so.
“When the phages are delivered into the animals, their efficacy in reducing the levels of bacteria and improving health is dramatic,” Maresso said. “But that is not what is truly remarkable,” he continued. “What is remarkable is that these ‘drugs’ were discovered, isolated, identified and tested in a matter of weeks, and for less money than most of us probably spend in a month on groceries.”
Phages: an adaptable, specific drug
Phages are very specific for certain species or strains of bacteria, but can be made broadly acting via cocktails, if desired. Thus, unlike antibiotics, using phages may not be associated with some of the side effects observed, such as clearing beneficial intestinal microbiota. They also don’t infect human cells.
Another advantage over antibiotics is that phages can evolve. Should resistance develop against one set of phages, new phages can be identified in the environment or evolved in the laboratory in a matter days.
“On the other hand, an antibiotic is a chemical; it cannot change in real time,” Maresso said. “It may take years to develop a new antibiotic and at costs that can run in the billions. But a phage can evolve to efficiently kill a resistant strain and then be propagated. It gives me great personal satisfaction when I think of the irony of this – the next anti-bacterial treatment may use the very same mechanisms bacteria have been using against us for 60-plus years now.”
Co-author Dr. Barbara Trautner, associate professor and director of clinical research in the Department of Surgery, associate professor of medicine at Baylor and also a researcher with Center for Innovations in Quality, Effectiveness and Safety at the Michael E. DeBakey Veterans Affairs Medical Center in Houston, and Ramig previously published a paper in which they showed that it is possible to take advantage of the phages’ ability to change to fight bacterial infections. “In summary, we took four phages that specifically attacked bacteria of the group Pseudomonas, and they would kill four of 26 of these bacterial strains. Then, we evolved the phages in the lab, and in a month the new ones could kill 22 of the 26,” Ramig said.
“Envision the following possible future clinical scenario: a patient presents with antibiotic-resistant bacterial infection that is untreatable or only treatable with the most toxic of antibiotics. During the 48 hours it takes to identify the bacterial species and strain, physicians and scientists can go to a library of phages at hand, select those that are effective against this antibiotic-resistant bacterial strain and make a personalized cocktail of phages to treat the patient. Should resistance develop again, we will evolve another phage – right back at them!” Maresso said. “There are many ways to kill bacteria, but I know of no other way that has the potential to evolve in real time like phages do. And it’s the best ‘green’ medicine – it’s natural, safe thus far, relatively cheap and can be harnessed with the technical skills of a college biology major.”
Whereas the upside may be high, there is still some caution. “Phages are not infallible medicines,” reflects Maresso. “The host’s immune system sometimes can neutralize their activity and some phages just don’t work well in animals. But we understand very little about any of these dynamics compared to those of other classes of drugs. At the very least, I think the evidence supports the notion that we should be giving phages some experimental attention.”
Co-author Jason T. Kaelber, predoctoral fellow of biochemistry at Baylor, also contributed to this project.
This work was supported by a grant from the Mike Hogg Foundation and seed funds from Baylor College of Medicine. Cryoelectron microscopy was performed at the National Center for Macromolecular Imaging at Baylor and supported by grant P41 GM103832.
