آفتاب سلامت: آرزوی بازگشت جوانی و نیل به جاودانگی در افسانه هایی با قدمت هزاران سال منعکس کننده تمنایی است که در دل انسان افسانه سرا، خود را به نمایش می گذارد.
«اوتناپیشتیم» در افسانه سومری، «گیلگمش» در افسانه بابلی ها و «زئوس» در افسانه یونانیان مصادیقی از شخصیت های اساطیری هستند که با مفهوم نامیرایی و جاودانگی سر و کار دارند. این حسرت دیرباز به ضرب المثل ها، رمان ها و فیلم ها نیز راه یافته و اشتیاق پایان ناپذیر انسان برای غلبه بر پیری و زوال را منعکس کرده است.
اما صرف نظر از افسانه ها در دنیای واقعی، پادشاهان بسیاری، پنهان و آشکار، اطبا و داروگران را به کار تولید اکسیر عمرافزا و نامیرایی گماشته بودند و حتی جستجوگرانی را برای یافتن چشمه آب حیات به این سو و آن سوی جهان گسیل می داشتند.
«چین شی هوان» امپراتور چین بزرگ، که دیوارهای پرآوازه چین به فرمان او ساخته شد، یکی از همان پادشاهانی است که می خواست تخت حکومت را جاودانه در تصاحب خود داشته باشد.
«شی هوان» گروهی از پزشکان و داروسازان را در آزمایشگاهی بزرگ گرد هم آورد تا برای او معجون جاودانگی بسازند. او پس از مدت ها چشم دوختن به تلاش محققین خود، سرانجام معجونی از جیوه و گرد یشم سبز را از آنان دریافت کرد و با اشتیاق فراوان سر کشید اما برخلاف انتظار به جای جاودانگی با نوشیدن این معجون سمی، دچار نارسایی کبدی، مسمویت جیوه و در پایان مرگ مغزی شد.
البته با مرگ دلخراش «چین شی هوان» حدود ۲۳۰۰ سال پیش تلاش برای دستیابی به عمر طولانی تر متوقف نشد و این سعی و تکاپو تا همین زمان با جدیت ادامه دارد. در پژوهشی جهانی برای بررسی پدیده پیری ۱۰۰۰ نوزاد نیوزیلندی که در فاصله یک سال (۱۹۷۳–۱۹۷۲) به دنیا آمده بودند تحت آزمایش های مداوم و دقیق قرار گرفتند.
بررسی ۱۸ عامل مربوط به بیماری‌های مزمن ناشی از افزایش سن، جزو همین آزمایش ها بود و کارکرد دستگاه تنفس، قلبی و عروقی، کلیوی، کبدی، سیستم ایمنی، سلامت دندان و لثه و میزان تخریب DNA در این زمره قرار داشت.
نتیجه این بررسی واقعا شگفت آور بود چون معلوم شد سرعت پیر شدن افراد با یکدیگر تفاوت بسیار زیادی دارد و روند پیری در سنین متفاوت و با سرعت متفاوت آغاز می‌شود.
پژوهش گران از این که آثار پیری را در سن پایین (۲۶ سالگی) در برخی از این افراد شناسایی کردند شگفت زده شدند. علاوه بر این تفاوت سرعت پیری نیز محققان را متعجب کرد زیرا در حالی که همه افراد مورد مطالعه، ۳۸ سال داشتند، سن زیستی (بیولوژیک) آنها بین ۲۸ تا ۶۱ سال متغیر بود. در نتیجه، توان جسمی و ذهنی آنها نیز تفاوت واضحی نشان می‌داد. مثلاً بهره هوشی (IQ) برخی که سن زیستی بیشتری داشتند، کاهش یافته بود.
با توجه به نتیجه چشم گیری که این آزمایش چند دهه ای در بررسی پدیده پیری ایجاد کرد، تعریف سن در ۳ شکل ضرورت پیدا می کند:
-سن تقویمی که توالی عمر انسان در آن محاسبه می شود.
-سن فیزیولوژیکی که با معاینات دقیق معلوم می شود پدیده پیری تا چه اندازه در بدن شخص پیشروی کرده است.
-سن روانی که انسان از نظر احساسات، هیجانات و هوش و عاطفه مورد ارزیابی قرار می گیرد و از نظر تشابه به سن فیزیولوژیک شبیه تر است.
حال باید تعریفی جامع از پیری ارائه کرد و به این سوال پاسخ داد که چه رویدادهایی باعث وقوع پیری می شود.
در تعریف فیزیولوژیک، پیری در زمانی رخ می دهد که روند از بین رفتن سلول ها از روال تکثیر آن ها بیشتر باشد ضمن این که کیفیت DNA سلول ها در سالخوردگی رو به تنزل می گذارد.
در زمینه دلائل وقوع پدیده پیری دانشمندان رشته «پیری شناسی» یا Gerontology تئوری هایی دارند که کوتاه شدن تلومرها مورد اقبال ترین آن هاست.
در طول بررسی ها ثابت شده تلومرها در انتهای کروموزوم ها وظیفه محافظت از ژن و کروموزوم را برعهده دارند و همچنین در فرآیند تقسیم سلولی نقش تعیین کننده ای ایفا می کنند اما در روند تقسیم سلولی، تلومر شکل گرفته در سلول تازه، هر بار کوتاه تر از تلومر پیشین است و این یعنی آغاز کاستی و ناکارآمدی در محافظت از سلول ها که روند فرسایشی که همان پدیده پیری است آغاز می شود تا نهایتا به بیماری و مرگ منجر شود.
